پروفسور دانشگاه نیویورک: «شک ندارم نوع ایرانی کرونا وجود دارد»
سلامت نیوز: باید از گردش این ویروس در جامعه جلوگیری کنیم و برای این کار جمعیت زیادی از جامعه باید واکسینه شوند و در عین حال اقدامات بهداشت عمومی قبلی رعایت شود. به گزارش سلامت نیوز به نقل از خبرآنلاین، چهارمین موج کروناویروس در ایران به نقاط اوج خود رسیده است؛ هزاران زندگی دیگر به پایان رسیده و بسیاری در در خطر روبرویی با علائم بلندمدت کووید قرار دارند. در این میان به گفته کارشناسان سرعت واکسیناسیون بیماری در ایران بسیار پایین است و این می تواند به معنای شروع موج های بعدی و بعدی بیماری باشد. براساس آخرین آمار وزارت بهداشت و با در نظر گرفتن جمعیتی ۸۰میلیونی برای ایران تاکنون ۱.۳۵درصد جمعیت کشور یک دز و تنها ۰.۲۸درصد جمعت دو دز واکسن کرونا را دریافت کرده اند. رکسانا مصلحی، پروفسور همه گیرشناس ژنتیکی در دانشگاه ایالتی نیویورک (SUNY) و محقق موسسه ملی بهداشت ایالات متحده آمریکا NIH، در این رابطه به خبرآنلاین می گوید: من در رسانه ها متوجه شدم زیر یک درصد جمعیت در ایران واکسینه شده اند. به نظر من این عدد خیلی کمتر از مقدار لازم است. مخصوصا بخاطر وجود گونه های جهش یافته ای که می توانند از واکسن فرار کنند، خیلی اهمیت دارد که درصد زیادی از مردم به سرعت واکسن بزنند تا جلوی انتقال، تکثیر و جهش این ویروس گرفته بشود. همانطور که گفتم این ویروس می تواند جهش پیدا کند و برخی از این جهش ها می تواند باعث فرار ویروس ازواکسن بشود. در واقع سرعت پایین واکسیناسیون نه تنها خطر موج های بعدی بیماری و افزایش جان باختگان آن، بلکه امکان فرار ویروس از واکسن با جهش آن بیشتر می شود. حتی ممکن است که جهشی خاص در ایران به وجود باید. مصلحی توضیح می دهد: هیچ شکی ندارم که جهش ایرانی به وجود آمده است، در همه کشورها جهش به وجود آمده چرا این اتفاق در ایران رخ ندهد؟ حتی ممکن است که این جهش در یک منطقه جغرافیایی خاصی از ایران یا اکثر جامعه غالب شود. این اتفاق و در صورت فرار ویروس از جهش می تواند معنایی ترسناک داشته باشد؛ عدم موفقیت در شکست کرونا و تبدیل آن به یک بیماری بومی. استاد دانشگاه ایالتی نیویورک توضیح می دهد: در برخی کشورها ممکن است که بیماری به حالت بومی و اندمی تبدیل بشود. این اتفاق در ایران رخ بدهد یا بیماری به شکل فصلی و مثل آنفلوآنزا در فصل زمستان بیاید و برود. یک سال از اولین مصاحبه ما با شما درباره این ویروسی که آن زمان خیلی ناشناخته بود می گذرد، آنچه در این مدت رخ داد را چطور توصیف می کند؟ این یک سال در تاریخ اخیر دنیا بی شباهت بود. سالی که در آن بیش از ۱۵۱ میلیون نفر به کروناویروس مبتلا شدند و بیش از ۳ میلیون نفر بخاطر ابتلا به این ویروس فوت کردند. هنوز پاسخ نهایی به خیلی از سوال ها درباره کروناویروس وجود ندارد و هنوز درس نهایی از این پاندمی نگرفته ایم. احتمالا در این مصاحبه هم وارد سوال هایی می شویم که پاسخشان صرفا در آزمایشگاه ها معلوم شده است. بعد از این یک سال، ایران با چهارمین موج کروناویروس در کشور درگیر شده است، این وضعیت جدید کشور را چطور می بینید؟ آمار در ایران خیلی ناراحت کننده است، حدود دو ماه پیش آمار خیلی پایین رفته بود و ما درباره علت ناگهانی کاهش روزانه میزان ابتلا صحبت کردیم. اما الان هم میزان ابتلا و هم به آن نسبت میزان مرگ ومیر بالا رفته است. تعداد روزانه ابتلا در ایران به بالای ۲۰هزار نفر رسیده، این عدد خیلی بالاست. در این یک سال گذشته در ایران بیش از ۲ میلیون نفر به کروناویروس مبتلا شدند و ۷۰هزار نفر بخاطر ابتلا به این ویروس فوت کردند. البته این آمار هم دقیق نیست و آمار واقعی می تواند بیشتر از آنچه تاکنون اعلام شده باشد، چرکه کم گزارشی که یکی از مشکلات برخورد با این بیماری در اکثر کشورها است. خوشبختانه در این موج چهام آمار فوتی ها مانند آمار مبتلایان رکورد شکنی نکرده است، علت این ماجرا چیست؟ آیا تعداد تست کرونا در کشور زیاد شده است؟ شاید تا حدی بخاطر افزایش تست این اتفاق رخ داده باشد، اگرچه "میزان مثبت بودن" در ایران در حال حاضر بالای ۲۱ درصد است که مفهومش این است که همچنان تست همگانی و کافی در ایران انجام نمی شود. توصیه های متخصصین براین اساس است که تا حدی تست در یک کشور انجام بشود که این عدد به زیر ۱۰درصد و حتی ۵ یا ۳ درصد برسد، اما ایران هیچوقت به این عدد نرسید. پس میزان تست کرونا با وجود این که بیشتر شده اما تغییر آن چنانی نکرده است. از طرفی میزان مرگ ومیر به ۲.۸ درصد رسیده است، در حالی که در موج های قبلی این عدد حدود ۳ تا ۶ درصد بود، پس بله میزان مرگ ومیر کمتر شده است. دلایل دیگر این موضوع می تواند شناخته تر شدن علایم بیماری باشد، دیگر اینکه مردم زودتر کمک می گیرند و از سمتی هم درمان برای حالت شدید و حاد بیماری فراهم تر شده است. ممکن است بخاطر جهش ویروس میزان مرگ ومیر ناشی از آن هم کمتر شده باشد؟ به طور فرضی یک همچنین امکانی وجود دارد ولی اصولا ویروس مکانیزم پیچیده تری دارد. چون از یک طرف فشار انتخاب طبیعی روی ویروس وجود دارد که سعی کند جهش هایی را به وجود بیاورد که بتواند با سرعت بیشتری تکثیر پیدا کند و راحت تر وارد سلول های بدن بشود. به همین دلیل ممکن است بیماری حادتری در بیمار به وجود بیاید و آن بیماری حاد هم میزبان را بکشد. همچنان جهش می تواند شامل ایجاد قدرتی در ویروس شود که سیستم ایمنی میزبان را سرکوب می کند، باز خود این موضوع منجر به مرگ میزبان می شود. الان آزمایشات انجام شده نشان می دهد که همان گونه جهش یافته B.۱.۱.۷ (گونه انگلیسی) می تواند تا ۵۰درصد توانایی انتقال و تا ۳۰درصد توانایی کشندگی بیشتری داشته باشد. علت این وضعیت کرونا در کشور را می توانیم به سفرهای نوروزی ربط بدهیم؟ شاید. من شاهد این مسافرتها نبودم و درست هم نمیدونم وضعیت تجمع عمومی به چه صورتی هست ولی توصیه من این است که قوانین بهداشت عمومی دوره پاندمی کماکان رعایت بشود به خصوص این که هنوز به اندازه کافی جامعه واکسیناسیون نشده است. در نوروز، انواع جهش یافته ویروس هم گزارش شده بود و من گفتم ممکن است این نوع های جهش یافته قابلیت انتقال بیشتری داشته باشند و یا بتوانند از واکسن فرار کنند. به همین دلیل حتی الان هم که واکسن به وجود آمده نباید از این قوانین بهداشت عمومی غافل شویم. یکی از خبرهای خوبی که در این چند ماه گذشته اعلام شده، وجود واکسن های به ظاهر موثر است. واقعا واکسن ها در راه جلوگیری از پاندمی چقدر موثر هستند؟ ببینید الان بزرگترین موانع در راه غلبه بر این پاندمی وجود گونه های جهش یافته ویروس و از سویی کم واکسنی است، این دو مانع به هم ربط دارند، از این لحاظ که هرچه افراد بیشتری در یک جامعه واکسن تزریق کنند، احتمال انتقال، تکثیر و جهش در ویروس کمتر می شود. این ویروس موقعی جهش پیدا می کند که در حال تکثیر است، پس با جلوگیری از تکثیرش، جهش آن کم می شود. با این وجود حتی به کسانی که واکسن تزریق زده شده هم توصیه می شود که هم ماسک بزنند و هم فاصله اجتماعی را رعایت کنند. چون ما هنوز نمی دانیم که این واکسن تا چه حدی میزان انتقال را کم می کند. معمولا واکسن هم از ابتلای افراد جلوگیری می کند و هم جلوی انتقال را می گیرد، چراکه مقدار ویروس را در بدن کاهش می دهد اما ما هنوز این را درباره کروناویروس ثابت نکردیم. یک سری تحقیقات آزمایشگاهی نشان می دهند که میزان تاثیرگزاری برخی واکسن هایی که در کشورهای غربی وجود دارند روی برخی از گونه های جهش یافته کمتر است. از طرفی هم یک مقاله ای درباره دو نفر چاپ شده که چندین روز بعد از واکسینه شدن، به ویروس جهش یافته مبتلا شدند. اما برخی با اشاره به جمعیت بالای واکسینه شده در کشوری مثل آمریکا و از سویی آمار زیاد مبتلایان در این کشور نتیجه می گیرند که واکسیناسیون تاثیری ندارد. این نتیجه گیری چقدر واقعی است؟ اولا آنطور که آمار نشان می دهد که هم میزان ابتلا و هم میزان مرگ و میر در آمریکا در یک ماه گذشته افت زیادی داشته است. دوما این که در آمریکا تازه واکسیناسیون به حد گسترده رسیده است، وقتی می گوییم قصد داریم که با واکسیناسیون پاندمی را متوقف کنیم باید به درصد زیادی از جامعه به سرعت واکسن تزریق شود، به طور دقیق تر به ۷۰ تا ۸۰درصد جمعیت جامعه باید تا تابستان امسال واکسن تزریق بشود تا ما شاهد اثر واکسن روی مسیر پاندمی باشیم.کشورها هنوز در شرایطی نیستند که بالای ۶۰درصد جامعه را واکسینه کنند، این جامعه به جامعه فرق می کند. مثلأ در امریکا حدود ۴۳درصد واکسینه شده اند. در برخی کشورها افراد به تزریق واکسن شک دارند، مخصوصا به واکسنی که تا این حد سریع درست شده است. کشورهای غربی تازه به جایی رسیدند که همه افراد مشمول تزریق واکسن ود، در این مرحله باید افرادی که نسبت واکسیناسیون شک دارند را قانع کنند. این کشورها اگر بتوانند تا چند ماه آینده به همین سرعت به مردم واکسن تزریق کنند، به هدفشان می رسند و می توانند حداقل در کشور خودشان این بیماری را کنترل کنند. همچین به تازگی داریم عوارض این واکسن را می بینیم. اشاره کردید که نگرانی هایی درباره ایمنی واکسن ها در دنیا هم وجود دارد، واکسن هایی که در دنیا هستند چقدر ایمن هستند؟ بحث لختگی خون درباره واکسن استرازنیکا و جانسن اندجانسن به وجود آمد که میزان بروزش کم بود و در برخی هم اصلا معلوم نشد که لختگی خون بخاطر تزریق واکسن به وجود آمده است یا نه. مطالعه جدید روی سه واکسن مدرنا، فایزر و جانسن اندجان چاپ شده نشان می دهد که در برخی تزریق کنندگان هر سه واکسن مشکلات آسم، آلرژی و سیستم ایمنی حداقل به طور موقتی به وجود می آید. اما اکثر این افراد یعنی ۶۰ تا ۷۰درصدشان، از قبل هم مشکل آسم و آلرژی داشتند. به همین دلیل این موضوع را خطرناک نمی دانند و آسم و آلرژی در هر صورت کشنده نیست. سرعت روند واکسیناسیون را در ایران چگونه می بینید؟ من در رسانه ها متوجه شدم زیر یک درصد جمعیت در ایران واکسینه شده اند. به نظر من این عدد خیلی کمتر از مقدار لازم است. مخصوصا بخاطر وجود گونه های جهش یافته ای که می توانند از واکسن فرار کنند، خیلی اهمیت دارد که درصد زیادی از مردم به سرعت واکسن بزنند تا جلوی انتقال، تکثیر و جهش این ویروس گرفته بشود. همانطور که گفتم این ویروس می تواند جهش پیدا کند و برخی از این جهش ها می تواند باعث فرار ویروس از واکسن بشود. یک سری تحقیقات آزمایشگاهی نشان می دهند که میزان تاثیرگزاری برخی واکسن هایی که در کشورهای غربی وجود دارند روی برخی از گونه های جهش یافته کمتر است. از طرفی هم یک مقاله ای درباره دو نفر چاپ شده که چندین روز بعد از واکسینه شدن، به ویروس جهش یافته مبتلا شدند. این یعنی به مرز خطرناکی رسیدیم که ویروس توانسته جهش هایی پیدا کند که بتواند از واکسن ها فرار کند، به همین دلیل خیلی مهم است که جلوی جهش این ویروس را با جلوگیری از تکثیر سریع آن بگیریم و بهترین راهکار جلوگیری از انتقال و تکثیر آن با تزریق واکسن است. هر دو دز واکسن های دو دزه باید به موقع به افراد تزریق شود تا میزان آنتی بادی بدنشان آن قدر زیاد شود که جلوی تکثیر و جهش ویروس در بدنشان گرفته شود. از سمتی هم خیلی مهم است که جمعیت زیادی از یک جامعه واکسن بزنند تا افراد مستعد به بیماری در جامعه وجود نداشته باشد. ایران در اوج موج چهارم است، همانطور که گفتید روند واکسیناسیون هم سرعت مناسبی ندارد، از سمتی تعطیلی ها به شکل کامل اجرایی نمی شوند و ... در این صورت مردم چه کاری می توانند برای نجات جان خودشان انجام بدهند؟ در این شرایط به نظر می رسد که مردم خودشان باید با رعایت قوانین بهداشت عمومی مثل ماسک زدن و فاصله گرفتن جان خودشان را نجات بدهند، یک همکاری باید بین سازمان های پزشکی، دولت و مردم باشد تا وضعیت درست شود. خیلی اهمیت دارد که تست سراسری انجام بشود و واکسن موثر به شکل رایگان و سریع به آنهایی که میخواهند تزریق بشود. گفتید اگر واکسیناسیون نشود، احتمال جهش و فرار ویروس از واکسن بیشتر می شود، تاکنون کدام جهش های کروناویروس در جهان غالب شده است؟ جز نوع انگلیسی و آفریقای جنوبی نوع برزیلی هم غالب شده است، دو نوع جهش یافته B.۱.۴۲۷ و B.۱.۴۲۹ در کالیفرنیا پیدا شده و یک نوع جدید به اسم B.۱.۶۱۷ هم در هند پیدا شده است. به جز این ها انواع جهش یافته خیلی زیاد دیگری هم هست. برای مثال در ۸ مریض فوت شده در جنوب فرانسه یک نوع جهش یافته دیگری پیدا شد که آن نوع از تست پی سی آر فرار می کرد، یعنی با این که تمام علائم در این افراد دیده می شد اما تست آن ها مثبت نمی شد. به همین دلیل هم توصیه ها درباره تست پی سی آر تغییر داده اند تا چندین قسمت ژن ویروس هدف تست قرار بگیرد، انواع ژنتیکی مرتب در همه جای دنیا به وجود آمده اند اما این ها غالب شده اند و درباره آن ها صحبت می شود. در آزمایشگاه تاثیرگذاری واکسن ها روی بعضی از آن ها بررسی شده است. من هیچ شکی ندارم که جهش ایرانی به وجود آمده است، در همه کشورها جهش به وجود آمده چرا این اتفاق در ایران رخ ندهد؟ حتی ممکن است که این جهش در یک منطقه جغرافیایی خاصی از ایران یا اکثر جامعه غالب شود. بخاطر همین من پیشنهاد داده بودم که در کنار تست همگانی، رده بندی ژنومی ویروس در ایران رخ بدهد. براین اساس واکسن ها می توانند بر این انواع جهش یافته غلبه کنند؟ و چه کاری می توان برای این مسئله انجام داد؟ وقتی می گوییم واکسنی روی گونه جهش یافته موثر است یا نه، چنین مفهومی دارد که ایا آنتی بادی های به وجود آمده در بدن بعد از واکسیناسیون می توانند ویروس جهش یافته را خنثی کنند یا نه. در مورد نوع انگلیسی معلوم شد که پادتن های به وجود آمده می تواند این نوع را خنثی کند، اما درباره نوع آفریقای جنوبی مشخص شد که تاثیر پادتن روی نوع جهش یافته حتی تا ۶ برابر کمتر است، در نوع برزیلی و دو نوع کالیفرنیایی هم یک مقدار تاثیر پادتن کمتر شده است، البته نه به اندازه ای که در نوع آفریقای جنوبی مشاهده شده است. تمام شرکت های واکسن سازی در غرب در حال طراحی واکسن هایشان به شکلی هستند که بتوانند به نوع جهش یافته غلبه کنند. آن ها با چند استراتژی مختلف این کار را انجام می دهند. چه استراتژی هایی؟ استراتژی اول این است که از همین واکسن های موجود در بازار دز اضافی به مردم تزریق شود، مثلا مدرنا در حال فکر کردن به این موضوع است که بعد از چند ماه دز سوم هم به افراد تزریق کند تا واکنش ایمنی خیلی بالا به وجود بیاید.. یک استراتژی دیگر این است که این دز اضافه بر علیه اسپایک پروتئین گونه جهش یافته تزریق بشود تا به این شکل هر دو نوع آنتی بادی در بدن افراد ایجاد شود. یک استراتژی دیگر هم تولید واکسن های دو ظرفیتی است که منجر به ایجاد واکنش های ایمنی به دو پادزای متفاوت بشود. مثلا واکسنی به وجود بیاورند که به دو پروتئین مختلف یک ویروس واکنش نشان بدهد تا به این شکل اگر ویروس جهش پیدا کرد به احتمال بیشتری جلوی تکثیر ویروس گرفته شود. در ایران اما می گویند اگر ویروس جهش پیدا کند می توان با تغییر کوچکی در واکسن آن را علیه ویروس جهش یافته تبدیل می کنند، این ایده چقدر درست است؟ کسانی که این حرف را می زنند فکر می کنند مثل واکسن آنفلوآنزا می توان با این مسئله برخورد کردکه شاید خیلی اشتباه هم فکر نمی کنند اما چون در سطح یک پاندمی صحبت می کنیم، شرایط خطرناک تر است و ممکن است که این روش به تنهایی جواب ندهد. از نوع جهش یافته هندی در ایران نگرانی های زیادی به وجود آمده، چه ویژگی هایی از این ویروس به شکل علمی اثبات شده اند؟ به نتیجه قطعی درباره این ویروس نرسیده ایم، اقدامات انجام شده درباره هند از سوی احتیاط است، چراکه هم زمان با مشخص شدن نوع جهش هندی، میزان ابتلا و مرگ ومیر در این کشور به شکل وحشتناکی افزایش پیدا کرد و مردم این دو اتفاق را به هم ربط دادند نتیجه گرفتند که ممکن است این نوع جهش یافته توانایی انتقال بیشتری داشته باشد. این موضوع از نظر علمی ثابت نشده است، اما بخاطر این که فرضیه هایی وجود دارد از نظر احتیاط ایران و کشورهای دیگر مثل انگلیس پروازها را قطع کرده اند. همچنین مسئولان وزارت بهداشت هشدار داده اند که امکان به وجود آمدن کرونای ایرانی هم هست، شما چه نظری دارد؟ من هیچ شکی ندارم که جهش ایرانی به وجود آمده است، در همه کشورها جهش به وجود آمده چرا این اتفاق در ایران رخ ندهد؟ حتی ممکن است که این جهش در یک منطقه جغرافیایی خاصی از ایران یا اکثر جامعه غالب شود. بخاطر همین من پیشنهاد داده بودم که در کنار تست همگانی، رده بندی ژنومی ویروس در ایران رخ بدهد. خیلی مهم است که ژنوم ویروس در مبتلایان رده بندی شود تا ببینیم چه نوع تغییرات ژنتیکی در این ویروس به وجود می آید، براین اساس نوع معمول در ایران معلوم می شود و تا انواع تغییر یافته ای که در منطقه ای به وجود می آید سریع تشخیص داده شود و اشخاص آن منطقه خاص فورا قرنطینه بشوند. حتی این کار به واکسیناسیون هم کمک می کند و می شود افرادی که در معرض گونه جهش یافته هستند را واکسینه کرد. در عین حال با این کار مشخص می شود چه انواع جهش یافته ای در ایران وجود دارد و به چه نحوی ویروس جهش یافته روی مبتلایان تاثیر می گذارد. در بعضی کشورها چنین برنامه نظارت ژنومی سراسری در حال انجام است. این موضوع مهم است و کشورها برای این کار بودجه گذاشتند، چون مثلا باید بدانیم واکسنی می تواند بر گونه جهش یافته تاثیر بگذارد یا نه. این پاندمی قوت و ضعف سیستم بهداشت عمومی و پزشکی را در ایران و جهان به ما نشان داد و شاید صرفا به ما نشان داد که باید آماده پاندمی بعدی در آینده باشیم. سازمان بهداشت جهانی پیشبینی می کند که پاندمی بیماری ناشناخته X در همین نزدیکی هاست و هر لحظه احتمال دارد برسد. با این جهش های زیادی که می بینیم به نظر شما واکسن های موجود در کنترل پاندمی موفق می شوند؟ یا باید وارد مرحله تزریق دز سوم و .. شویم؟ فکر کنم وارد این مراحل هم بشویم، می دانیم که بهترین راه مقابله با این گونه های جهش یافته جلوگیری از انتقال ویروس است، برای این کار نه تنها باید از مقررات بهداشت عمومی مثل ماسک زدن رعایت کنیم؛ بلکه حالا که واکسن داریم، باید از آن استفاده کنیم تا بتوانیم جلوی تکثیر و جهش این ویروس را بگیریم. چون این ویروس به ما نشان داده که برخی جهش هایش می تواند خطرناک باشد و از واکسن فرار کند. پس تعداد زیادی از افراد یک جمعیت باید هرچه سریع تر واکسینه بشوند تا جلوی عفونت و انتقال گرفته شود. براین اساس فکر می کنید سرنوشت کرونا چه می شود؟ این ویروس به یک اندمی تبدیل می شود که مثل آنفلوآنزا همیشه هست یا به طور کلی کرونا از بین می رود؟ پیشبینی این قضایا سخت است، ممکن است که پاندمی در برخی کشورها ریشه کن شوند. برخی کشورها نشان داده اند که این توانایی را دارند که با تست همگانی و رعایت کامل قوانین بهداشت عمومی درصد انتقال و میزان بروز را کم کنند. در همین کشورها واکسیناسیون به طور رایگان صورت می گیرد. در برخی کشورها ممکن است که بیماری به حالت بومی و اندمی تبدیل بشود. ایران هم می تواند جزو کشورهای گروه دوم باشد؟ بله ممکن است این اتفاق در ایران رخ بدهد یا بیماری به شکل فصلی و مثل آنفلوآنزا در فصل زمستان بیاید و برود. یک مسئله دیگر این است که خیلی از مبتلایان الان درگیر بیماری پساکووید یا کوید طولانی مدت هستند. در این افراد علائمی وجود دارد که پس از ماه ها و حتی یک سال بهبود پیدا نکرده است، این می تواند منجر به دگرگونی یک جامعه بشود و سیستم بهداشتی جامعه را تا سال ها درگیر کند. بالاخره پاندمی به طور کامل تمام بشود یا نه، این تجربه یک ساله در ایران و جهان برای شما چه تصویری را نشان داد؟ این پاندمی قوت و ضعف سیستم بهداشت عمومی و پزشکی را در ایران و جهان به ما نشان داد و شاید صرفا به ما نشان داد که باید آماده پاندمی بعدی در آینده باشیم. سازمان بهداشت جهانی پیشبینی می کند که پاندمی بیماری ناشناخته X در همین نزدیکی هاست و هر لحظه احتمال دارد برسد. از پاندمی کووید باید هرچه زودتر درس بگیریم، تا بتوانیم سیستم کشور را برای مقابله با پاندمی بزرگ بعدی آماده کنیم. همچنین باز هم تاکید می کنم باید از گردش این ویروس در جامعه جلوگیری کنیم و برای این کار جمعیت زیادی از جامعه باید واکسینه شوند و در عین حال اقدامات بهداشت عمومی قبلی رعایت شود.