هوش تجاری مجموعه استراتژیها و راهکارهای تکنولوژیکی است که در آن دادههای سازمان تبدیل به اطلاعات کاربردی میشوند. در فرآیند هوش تجاری، دادههای خام موجود در پایگاههای داده مختلف، تجمیع و یکپارچه میشوند و بعد از آمادهسازی و تحلیل، اطلاعات ساختاریافتهای را در قالب گزارشها و داشبوردها ارائه میکنند. هدف این فرآیند کسب اطلاعات کاربردی و مفید از دادههای پیشین و حالحاضر سازمان است. پاور بی آی یک ابزار هوش تجاری و در واقع بخشی از این فرآیند بوده که توسط مایکروسافت توسعه داده شده است. این نرمافزار، پس از دریافت دادهها از منابع مختلف و آمادهسازی آنها برای تحلیل، به تحلیلگران برای ساخت گزارشهای حاوی اطلاعات مصورسازی شده از دادههای خام، کمک میکند. استفادهکنندگان این اطلاعات، معمولا مدیران سازمان در سطوح مختلف هستند. در این مقاله با قابلیتهای پاور بی آی، نسخههای مختلف این نرم افزار، رابط کاربری، منابع آموزشی یادگیری، نحوه دانلود و برخی دیگر از امکانات موجود در آن بیشتر آشنا میشویم.
Power BI چیست ؟
نرمافزار «پاور بی آی» (Power BI)، ابزار دریافت داده خام از منابع مختلف، پاکسازی، تحلیل و مصورسازی آنهاست. خروجی این نرمافزار، گزارشها و داشبوردهای مدیریتی است که به صورت «تعاملی» (Interactive) طراحی میشوند. استفادهکنندگان گزارشهای Power BI به طور معمول، مدیران بخشهای مختلف در سازمانها هستند. اجزای این گزارشها انواع مختلفی از نمودارها، جدولها، شاخصهای کلیدی عملکرد در حوزههای مختلف و تمام پارامترهای قابل محاسبه با دادههای یک سازمان را در بر میگیرد.
مدیران با پایش مداوم گزارشهای Power BI میتوانند عملکرد سازمان را در بخشهای مختلف ارزیابی و در راستای بهبود آن تلاش کنند. این گزارشها در همه بخشهای سازمان ایجاد میشوند. به طور مثال تصویر زیر نمونهای از داشبورد شاخصهای مدیریت منابعانسانی در نرم افزار پاور بی آی را نمایش میدهد.

قابلیت های پاور بی آی چیست ؟
همانطور که گفته شد خروجی نهایی پاور بی آی، گزارشی را از وضعیت سازمان، بر اساس دادههای موجود ارائه میکند. این نرمافزار برای این منظور قابلیتهای بسیار گستردهای را در اختیار کاربران قرار میدهد که در زیر به مهمترین آنها اشاره شده است:
- دارای بیش از 30 نوع ویژوال کاربردی آماده در نرمافزار و امکان دانلود ویژوالهای بیشتر از وبسایت آن
- امکان دریافت داده از منابع مختلف
- امکان مدلسازی دادههای ورودی و ایجاد مدلهای رابطهای بین جداول
- امکان استفاده از زبان طبیعی برای رسم نمودار دلخواه، با قابلیتی تحت عنوان «Q & A» (باکس پرسش و پاسخ)
- امکان استفاده از زبان قدرتمند «DAX» برای ساخت سنجهها و ستونهای محاسباتی در جداول
- امکان استفاده از محیط قدرتمند «Power Query» برای پاکسازی و آمادهسازی داده
- امکان ایجاد گزارشهای لحظهای و با رابط کاربری کاربرپسند
- امکان انتشار گزارشها در بستر وب و نمایش در اپلیکیشن موبایل
در ادامه، به معرفی بیشتر قابلیتها و کاربردهای بالا میپردازیم.
حداقل سیستم مورد نیاز پاور بی آی چیست؟
از آنجایی که پاور بی آی یک نرمافزار رایگان است، نصب آخرین نسخه آن از طریق وبسایت رسمی مایکروسافت امکانپذیر است. برای نصب این نرمافزار، مایکروسافت حداقلهای نرمافزاری و سختافزاری مورد نیاز سیستم را به صورت زیر ارائه کرده است:
- سیستم عامل: ویندوز 10، ویندوز سرور 2012 (R2)، ویندوز سرور 2012، ویندوز 8، ویندوز 8.1، ویندوز سرور 2016، ویندوز سرور 2019، ویندوز 11. (بنابراین این نرمافزار روی ویندوزهای 7 و پایینتر از آن قابل نصب نیست)
- مرورگر «Microsoft Edge»
- رم(RAM): 2 گیگابایت (رم 4 گیگابایت به بالا پیشنهاد میشود)
- پردازنده(CPU):1 گیگاهرتز- 64 بیت
- حافظه(Disk Space): 1 گیگابایت
رابط کاربری پاور بی آی
اگر محیط Power Query را کنار بگذاریم، خود پاور بی آی دارای سه محیط نمایش است که عبارتند از:
Report View
«Report View» محیط نمایش خروجی یا همان گزارش نهایی حاصله است. در واقع هر آنچه در پاور بی آی انجام میشود قرار است در این محیط به رویت کاربر برسد. در شکل زیر، محیط Report View و یک گزارش آزمایشی ساده را میتوانید ببینید.

Data View
«Data View» محیط نمایش دیتاستها یا همان جداول است. آنچه در این محیط دیده میشود، شباهت زیادی به جداول اکسل دارد. در این محیط، ضمن امکان دیدن جداول و ارتباط بیشتر به منظور درک بهتر تحلیلگر از دادهها، میتوان ستونهای محاسباتی را با استفاده از زبان DAX به جداول اضافه کرد. در شکل زیر تصویر این محیط آورده شده است.

Model View
در محیط «Model View»، جداول و رابطه آنها با یکدیگر قابل مشاهده است. این محیط امکان ایجاد روابط بین جداول بر اساس «کلید اصلی» (Primary Key) و «کلید خارجی» (Foreign Key) هر جدول را فراهم میکند. به طور مثال، برای گزارش سادهای که در بالا و در بخش Report View دیدیم، رابطه ساده زیر بین دو جدول (برای تبدیل تاریخهای میلادی به شمسی) ایجاد شده بود. لازم به توضیح است که متاسفانه توابع موجود در پاور بی آی از تاریخ شمسی پشتیبانی نمیکنند و برای ساخت گزارش با تاریخهای شمسی، نیاز به یک جدول واسط در مدل به وجود میآید. مدلهای بین جداول معمولا پیچیدهتر و با تعداد جداول بیشتر از این مثال ساده هستند و این تصویر صرفا برای آشنایی اولیه با محیط model view آورده شده است.

Power Query
علاوه بر سه محیطی که در بخشهای قبلی به آن اشاره شد، محیط «پاور کوئری» (Power Query) نیز در پاور بی آی وجود دارد. از این محیط برای ایجاد «تبدیلات» (Transform) بر روی دادهها استفاده میشود. ابزارهای بسیار قدرتمندی در این محیط برای ایجاد تبدیلات در دادهها در دسترس قرار گرفتهاند. ضمن اینکه زبان فرمول نویسی «M» نیز قدرت تحلیلگران داده را برای این کار چندین برابر میکند. در توضیح Transform باید گفت که در بیشتر مواقع یا شاید بهتر باشد بگوییم همیشه، دادهها برای تحلیل آماده نیستند و قبل از فاز تحلیل و مصورسازی نیاز به یک سری پاکسازی و آمادهسازی دارند. این مرحله بخش قابل توجهی از این فرآیند را به خود اختصاص داده است. گفته میشود معمولا 80 درصد زمان تحلیل به آمادهسازی دادهها صرف میشود. در تصویر زیر میتوانید شمای کلی این محیط را مشاهده نمایید.

منابع یادگیری پاور بی آی
از آنجایی که پاور بی آی یکی از مهمترین نرمافزارهای تحلیل و و مصورسازی دادههاست، منابع آموزشی فراوانی برای آن وجود دارد. به طور کلی برای آموزش خودخوان این نرمافزار دو دسته منابع نوشتاری و ویدیویی توصیه میشود.
کتاب آموزش پاور بی آی
کتابهای آموزشی پاور بی آی از تنوع بسیار بالایی برخوردار است اما لیست بعضی از کتب مرجع آموزش پاور بی آی، پاور کوئری و زبان DAX که کیفیت بالایی دارند در زیر آورده شده است:
- Introducing Microsoft Power BI-نویسندگان: Alberto Ferrari و Marco Russo
- Beginning DAX with Power BI-نویسنده: Philip Seamark
- Learn Power Query-نویسندگان: Linda Foulkes و Warren Sparrow
منابع ویدیویی یا فیلم آموزش پاور بی آی
در سالهای اخیر، آموزش ویدیویی یکی از اولین اولویتهای افراد برای آموزش بوده است. آموزش ویدیویی نسبت به مطالعه کتاب از سرعت بیشتری برخوردار است. همچنین زمان در این نوع یادگیری، نسبت به حضور در کلاس، انعطافپذیر و قابل مدیریت توسط خود فرد است. خصوصا افرادی که مشغله زیادی دارند و فرصت حضور در کلاس پیدا نمیکنند، با این روش راحتتر آموزش میبینند. فرادرس مجموعهای از فیلمهای آموزشی را با کمک مدرسین با تجربه این حوزه فراهم کرده و در اختیار علاقهمندان قرار داده است. با کلیک بر روی عنوان هر فرادرس، جزییات آن به نمایش در میآید.
- آموزش پاور بی آی Power BI برای تحلیل داده و پیاده سازی هوش تجاری در سازمان – مقدماتی
- آموزش زبان دکس در پاور بی آی – تحلیل داده با DAX در Power BI
- آموزش پاور بی آی Power BI برای تحلیل داده و پیاده سازی هوش تجاری در سازمان – تکمیلی
نسخههای مختلف پاور بی آی
نرمافزار پاور بی آی با توجه به امکانات و ابزارهایی که در اختیار میگذارد و همچنین روش انتشار نهایی گزارش، دارای نسخههای مختلفی است که در زیر به آنها اشاره شده است.
Power BI Desktop چیست؟
این نسخه در واقع کاملترین نسخهی رایگان این نرمافزار است که ماهانه و به طور منظم توسط مایکروسافت بروزرسانی میشود. این نسخه، بهاصطلاح نسخه Local این نرمافزار است و روی کامپیوتر شخصی قابل نصب است. نسخه «Desktop» امکان اتصال به انواع مختلف منابع داده، ترکیب و مدلسازی دادهها و پاکسازی و مصورسازی آنها را به کاربر میدهد. نکتهای که وجود دارد این است که در صورت استفاده از این نسخه، گزارش نهایی باید از طریق ابزار «Power BI Service» که سرویس ابری این نرم افزار است منتشر شود.
به علت تحریمها و همچنین عدم صرفه اقتصادی برای شرکتهای ایرانی، با توجه به هزینه دلاری، از این سرویس در ایران استفاده چندانی نمیشود. راهحل جایگزین برای انتشار گزارشها در سازمانهای ایرانی، نسخه «Power BI Report Server» است که در مورد آن توضیح داده خواهد شد. اما خود Power BI Desktop میتواند برای ساخت گزارشها تا قبل از انتشار، به طور رایگان مورد استفاده قرار بگیرد که همانطور که اشاره شد، کاملترین نسخه رایگان نیز هست.
Power BI Service چیست؟
«Power BI Service» در واقع نسخهای است که در سرویس ابری مایکروسافت میزبانی میشود و یک «نرمافزار به عنوان خدمت» (SaaS) محسوب میشود. گزارشهای Power BI Desktop، روی این نسخه منتشر میشوند و با برخی محدودیتها نسبت به Power BI Desktop، قابلیت ویرایش نیز در آن وجود دارد. استفاده از این سرویس رایگان نیست و به ازای هر کاربر در سازمان باید ماهانه 10 دلار به مایکروسافت پرداخت شود. شکل زیر محیط این نرمافزار در مرورگر را نمایش میدهد.

Power BI Report Server چیست؟
«Power BI Report Server»، نسخه «on-premise» نرم افزار و با امکانات تا حدودی کمتر از Power BI Desktop است. از این نسخه برای انتشار گزارشهای ساخته شده نهایی بر روی سرورهای شرکت و استفاده از آن در شبکه خود سازمان استفاده میشود. راهحل رایج در ایران جهت انتشار گزارشها همین نسخه است. اگرچه برخی محدودیتها در ویژوالها و مدلسازی در آن وجود دارد، اما امکان انتشار رایگان گزارشها در سرورهای شرکت را به ما میدهد. همچنین بر خلاف Power BI Desktop که به صورت ماهانه بروزرسانی میشود این نسخه با تناوب طولانیتر و هر سه ماه یک بار از سوی مایکروسافت بروزرسانی میشود.
بهترین نسخه برای یادگیری پاور بی آی
نسخه Desktop امکانات کاملتری نسبت به دیگر نسخهها دارد. مثلا تعداد ویژوالها در این نسخه، از نسخه Report Server بیشتر است. در ضمن در مدلسازی نیز نسخه Report Server محدودیتهایی دارد. مثلا این نسخه از رابطه چند به چند (Many to Many) بین جداول پشتیبانی نمیکند. همچنین نسخه Desktop کاملا رایگان ارائه میشود و میتوان آن را به طور مستقیم از سایت مایکروسافت دانلود کرد. ضمنا همانطور که اشاره شد، مایکروسافت هر ماه این نسخه را بروزرسانی میکند. بنابراین بهترین نسخه برای یادگیری پاور بی آی، نسخه Power BI Desktop است.
کاربرد پاور بی آی چیست؟
استفاده از پاور بی آی برای تحلیل دادههای سازمانی، به تیمهای متخصص هوش تجاری محدود نمیشود. پاور بی آی میتواند برای تحلیل انواع دادهها به کار برده شود. اگرچه به صورت پیشفرض برای دادههای سازمانی توسعه داده شده است اما توسط تیمهای مختلف در سازمان مورد استفاده قرار میگیرد.
هوش تجاری
به کاربرد پاور بی آی در هوش تجاری اشاره کردیم. این نرمافزار در واقع در آخرین گام پروژههای هوش تجاری و با هدف مصورسازی دادهها مطابق شاخصهای کلیدی عملکرد هر سازمان، مورد استفاده قرار میگیرد. این شاخصها به طور معمول، پیش از شروع پروژه، با برگزاری جلسات متعدد با مدیران بخشهای مختلف آن سازمان برای تیم هوش تجاری تبیین میشود. اما پاور بی آی نرم افزاری نیست که لزوما فقط مورد استفاده متخصصین هوش تجاری باشد. افراد با تخصصهای دیگر نیز با یادگیری این نرمافزار میتوانند از آن در کار خود بهره ببرند.
پاور بی آی برای متخصصین حوزههای مختلف
هر فرد در هر زمینهای که در سازمان کار میکند میتواند با یادگیری پاور بی آی، دادههای موجود در حوزه کاری خود را مصورسازی کرده و از آن تحلیل، بینش کسب کند. زمینههای کاربرد پاور بی آی در سازمان عبارتند از:
- مالی و حسابداری
- فروش و مارکتینگ
- منابعانسانی
- لجستیک
- تولید
- پشتیبانی و امورمشتریان
تصویر زیر یک نمونه گزارش پاور بی آی در حوزه خرده فروشی است.

در واقع اگر سازمان واحد مستقل هوش تجاری نداشته باشد، هر کدام از واحدها میتوانند به صورت مستقل دادههای بخش مربوط به خود را با پاور بی آی تحلیل کنند. هر واحد با مشخص کردن شاخصهای مهم واحد خود میتواند این شاخصها را با دادههای موجود تحلیل و در پاور بی آی محاسبه کند. محاسبه و مصورسازی این شاخصها عملکرد واحدها را به صورت کمی در میآورد و در واقع محاسبه و دانستن مقادیر این شاخصها، اولین قدم در جهت تلاش برای بهبود آنهاست.
دانلود پاور بی آی
دانلود پاور بی آی از دو طریق ممکن است. یکی از طریق زیرصفحه پاور بی آی در وبسایت مایکروسافت که نسخههای مختلف آن قابل دریافت است و روش دوم از طریق «Microsoft Store» در ویندوز، که میتوان با جستجوی نام نرمافزار نسخه Desktop آن را دانلود کرد. لازم به یادآوری است که نسخه های Power BI Desktop و Power BI Report Server کاملا رایگان ارائه میشوند. برای دانلود پاور بی آی میتوان از این لینک (+) استفاده کرد.
منابع ورودی داده به پاور بی آی
یکی از نقاط قوت Power BI امکان ورود داده خام از گستره متنوعی از منابع داده به آن است. لیست برخی از این منابع در زیر آورده شده است:
- انواع فایل مانند: اکسل، CSV، XML، JSON
- انواع پایگاههای داده مانند: SQL Server, MySQL, Oracle, Access, Google BigQuery
- انواع سرویسهای آنلاین مانند: Google Analytics
- اتصال به وب از طریق آدرس صفحات اینترنتی و خوانش جداول موجود در آن صفحه
زبان DAX، M و محیط Power Query
اگر با دنیای دادهها آشنا باشید حتما میدانید که دادههای خام برای تحلیل آماده نیستند و بخش زیادی از زمان تحلیلگران داده برای آمادهسازی آنها تا قبل از شروع تحلیل صرف میشود. دو ابزار بسیار قدرتمند در پاور بی آی برای کار با دادهها استفاده میشود. یکی «Power Query» که یک محیط پاکسازی و دستکاری دادهها با هدف نزدیک شدن آنها به آنچه برای تحلیل نیاز داریم است که در پشت صحنه از زبانی به نام M استفاده میکند. با محیط پاور کوئری در بالا آشنا شدید.
دومین ابزار، زبان «DAX» است که آن هم یک زبان فرمولمحور برای انجام محاسبات، در خود محیط پاور بی آی است. از DAX برای ایجاد ستونهای محاسباتی، جداول محاسباتی، «سنجه» یا (Measure)-ها و همچنین مفهومی با عنوان «امنیت در سطح ردیف» (Row Level Security)استفاده میشود. مورد اخیر به تعریف نقشها در سازمان، و ایجاد دسترسیهای محدود شده برای نقشهای تعریف شده هنگام دیدن گزارشها مربوط میشود. چیزی در حدود 250 تابع در DAX، در بخشهای مختلف وجود دارد. این توابع به دستههای توابع «تجمعی» (Aggregation)، توابع زمانی، توابع فیلتری، توابع اطلاعاتی، توابع منطقی، توابع ریاضی و محاسباتی، توابع آماری، توابع رابطهای و چند دسته دیگر تقسیم میشوند. از این تعداد حدود 100 تابع جزو پرکاربردترین آنهاست و بقیه در کاربردهای خاص یا برای حوزههای خاص به کار برده میشوند.
معمولا متخصصین پاور بی آی با میزان تبحر و مهارتی که در استفاده از این دو ابزار، یعنی پاور کوئری و زبان DAX دارند، ارزیابی میشوند. در تصویر زیر سنجه سادهای با نام «TotalSales» با هدف محاسبه جمع کل فروش، با زبان DAX نوشته شده و با یک ویژوال به نام «Card» به گزارشی که در بخش قبل دیده بودیم اضافه شده است.

رقبای پاور بی آی
ابزارهای هوش تجاری مختلفی در دنیا مورد استفاده میگیرند که هر کدام مزایا و محدودیتهای خود را دارند و شرکتهای مختلف ممکن است با توجه به شرایط سازمان، هر کدام از آنها را انتخاب کنند. چند مورد از معروفترین ابزارهای جایگزین پاور بی آی عبارتند از:
- Tableau
- Qlik Sense
- SAP BusinessObjects BI suite
- Google Data Studio
- Oracle Analytics
موسسه تحقیقاتی و مشاوره فناوری اطلاعات گارتنر، هر ساله در گزارشی تحت عنوان «Gartner Magic Quadrant»، بازیگران اصلی حوزه تکنولوژی در زمینههای مختلف را معرفی و آنها را با هم مقایسه میکند. همانطور که در تصویر و در محورهای افقی و عمودی این ماتریس مشخص است، در این روش ارزیابی، شرکتها از دو منظر «کامل بودن چشمانداز» (Completeness Of Vision) و «توانایی اجرا» (Ability To Execute) مورد ارزیابی قرار گرفتهاند و بر اساس میزان این دو عامل، در چهار دسته «رهبران»، «چالشگران»، «رویاپردازان» و «بازیکنان ذخیره» تقسیمبندی شدهاند. «کامل بودن چشم انداز» در این ماتریس، به مفهوم میزان نوآور بودن آن شرکت است و طبق تعریف موسسه گارتنر نشاندهنده این موضوع است که این شرکت، از لحاظ نوآوری پیشرو و دنبالشونده است یا دنبال کنندهی ایدههای از قبل اجرا شده. همچنین «توانایی اجرا» عواملی مانند قابلیت مالی فروشنده، پاسخگویی به بازار، توسعه محصول، کانالهای فروش و پایگاه مشتری را مد نظر قرار میدهد. در حوزه هوش تجاری، ابزار مایکروسافت در سالهای متمادی در راس این رقابت و با اختلاف از دیگر ابزارها، در دسته رهبران قرار گرفته است.

مزایای پاور بی آی
قطعا قرار گرفتن پاور بی آی در راس و به عنوان رهبر بازار هوش تجاری دنیا، بیدلیل نبوده و این نرمافزار قدرتمند، مزایایی دارد که آن را از رقبای خود متمایز کرده است. این مزایا عبارتند از:
سخن آخر
در پایان باید گفت هوش تجاری امروزه به عنوان یک ضرورت در سازمانها شناخته میشود و با وجود رقابت فراوان در بازار، استفاده از دادهها و حرکت به سمت تصمیمگیری دادهمحور در سازمان، امری حیاتی است. استفاده از یک راهکار بهینه در هوش تجاری، به شرکتها در پیشبرد اهدافشان کمک میکند. راهکار هوش تجاری مایکروسافت و به طور خاص نرمافزار پاور بی آی، نه تنها یکی از مهمترین ابزارهای هوش تجاری در دنیا محسوب میشود، بلکه در ایران نیز مهمترین و پراستفادهترین نرمافزار هوش تجاری و تحلیل و مصورسازی دادههاست.
سوالات متداول در رابطه با پاور بی آی
در این بخش به چند سوال مهم و پرکاربرد در رابطه با نرمافزار پاور بی آی پاسخ میدهیم:
Power BI چیست؟
پاور بی آی، نرم افزار تحلیل و مصورسازی تعاملی دادههاست که توسط شرکت مایکروسافت با تمرکز بر دادههای سازمانی و هوش تجاری ارائه شده است.
پاور بی آی چه کاربردهایی دارد؟
با این نرمافزار میتوان دادههای مختلف از منابع مختلف سازمان مانند نرم افزارهای حسابداری، فایلهای اکسل، دیتابیسهای بر پایه «SQL» و حتی دادههای تحت وب را یکپارچه کرد و آنها را تحلیل نمود. حاصل این تحلیل، گزارشها و داشبوردهایی است که شاخصهای کلیدی عملکرد مهم برای سازمان را در یک صفحه نشان میدهد و معمولا مدیران در سطوح مختلف سازمان از آنها برای تصمیمگیری بهتر استفاده میکنند.
نسخههای مختلف پاور بی آی کدامند؟
پاور بی آی با توجه به امکانات و نحوه انتشار گزارش نهایی، در نسخههای مختلفی ارائه شده است که از جمله آنها میتوان از Power BI Desktop، Power BI Service و Power BI Report Server نام برد.
پاور بی آی را از کجا میتوان دانلود کرد؟
برای دانلود نسخه Power BI Desktop میتوان از Microsoft Store در ویندوز استفاده کرد. ضمنا کلیه نسخههای این نرم افزار در زیرصفحه پاور بی آی در سایت مایکروسافت به این آدرس قابل دریافت هستند.
مدرک رسمی تحلیلگر داده مایکروسافت چیست؟
مدرک تحلیلگر داده با پاور بی آی بعد از قبولی در آزمونی موسوم به «PL-300» از سوی مایکروسافت اعطا میشود. این مدرک مانند دیگر مدارکی که مایکروسافت اعطا میکند میتواند نشاندهنده مهارت فرد در استفاده از پاور بی آی و تحلیل داده با استفاده از این نرم افزار و زبان DAX باشد. همچنین داشتن چنین مدارکی آن هم از شرکتهای معتبر، امکان رقابت افراد را برای موقعیتهای شغلی بهتر در بازار کار بهبود میبخشد.