امروز قصد داریم تا با هم سری به تربت جام در استان خراسان رضوی بزنیم. نظرتان درباره بازدید از یک آرامگاه چیست؟ البته این آرامگاه تفاوت بسیاری با آرامگاه‌های دیگری که تا به امروز دیده‌اید دارد. در این آرامگاه می‌توانید از چندین و چند ابنیه تاریخی به‌صورت مجموعه کامل دیدن کنید. در این مقاله با ما همراه باشید تا تمامی جزئیات آرامگاه شیخ احمد جامی را بدانید و خودتان را برای بازدید از آن آماده کنید.
آرامگاه شیخ احمد جامی کجاست؟
آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از جاهای دیدنی تربت جام است. این آرامگاه در خراسان رضوی، شهر تربت جام، خیابان جامی، خیابان آرامگاه درست کنار پارک شیخ جام قرار دارد. دسترسی به این آرامگاه بسیار ساده است.
شیخ احمد جامی چه کسی بود؟
شیخ احمد جامی که نام کامل او احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی است، از شعرا، عرفا و موسیقی‌دانان مشهور بود که در قرن پنجم و ششم هجری قمری زندگی می‌کرد. او در سال ۴۴۰ هجری قمری در روستایی با نام نامق که از توابع ترشیز که همان کاشمر فعلی است، به دنیا آمد. شیخ احمد جامی عمری طولانی داشت. او در نهایت بعد از گذشت ۹۵ سال، در تربت جام دیده از جهان گشود. وی در سن ۲۲ سالگی ناگهان دچار تحولات روحی شد و به عرفان روی آورد. در همان دوران از مردم کناره‌گیری کرد و ۱۸ سال در ارتفاعات کوهستانی بزد و نامق عزلت اختیار نمود.
در آن دوران درباره قرآن تحقیق کرد و به خدمت حضرت خضر رسید. وی در سن ۴۰ سالگی به نگارش رساله، تعلیم، گفتار و همچنین ارشاد مشغول شد. شیخ احمد در طول عمر خود به مناطق مختلفی سفر کرد. در این مدت توانست با افراد بسیاری آشنا شود و در میان مردم شهرت پیدا کرد. او فردی بزرگ بود که به اشکال مختلف به مردم زمان خود خدمت کرد.
جاهای دیدنی مشهد ، جاذبه‌هایی که تا به‌حال ندیده‌اید
آشنایی با کلیت آرامگاه احمد جامی
آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی به شمار می‌رود. با ورود به این آرامگاه، تصوری که از آرامگاه دارید تغییر پیدا خواهد کرد. این آرامگاه یک مجموعه کامل است و شامل بخش‌های مختلفی می‌شود. درا ین آرامگاه می‌توانید از بخش‌های مختلف از جمله مقبره شیخ احمد، گنبدخانه، ایوان، مسجد کرمانی، مسجد عتیق، گنبد سفید، مدرسه امیر جلال الدین فیروزشاهی و همچنین مسجد جامع نو دیدن کنید. البته بخش‌های مختلفی در طول دوران تاریخی مختلف به آن اضافه کردند که از میان آن‌ها می‌توان به آب‌انبار، مسجد زیرزمینی و همچنین قبور مجاور اشاره کرد.
معرفی بخش‌های مختلف آرامگاه
همان طور که در بخش قبلی اشاره کردیم، آرامگاه شیخ احمد جامی یک مجموعه کامل است. پس می‌توانید با شناخت بخش‌های مختلف، بازدید ارزشمندی را تجربه کنید. از‌این‌رو در ادامه شما را با بخش‌های مختلف این آرامگاه آشنا خواهیم کرد.
ورودی
ورودی این آرامگاه در بخش شرقی آن قرار دارد. طراحی ورودی را به شکلی خاص انجام داده‌اند. به همین خاطر نظر انسان را به خود جلب خواهد کرد. از نظر معماری، این بخش شامل پیش طاق ورودی، در چوبی، استانه درگاه و همچنین طاق‌های دو اشکوبه به طرفین می‌شود. این ورودی از نظر معماری، تمامی المان‌های یک ورودی کامل را دارد. در چوبی قدیمی این مجموعه دارای یک کتیبه به خط کوفی است.
البته بیشتر بخش‌های این کتیبه محو شده و قابل خواندن نیست. همین موضوع دلالت بر تاریخ طولانی این اثر دارد. ورودی این آرامگاه از جمله قدیمی‌ترین بخش‌های آن به شمار می‌رود. قدمت آن به قرن هشتم هجری باز می‌گردد. بخش ورودی ار فقط از جنس خشت ساخته‌اند و فاقد هرگونه تزئینات خاص است. در دوران الیخانی، گچ‌کاری‌های خاصی را به آن اضافه کردند. در حال حاضر تزئیناتی که در بخش ورودی شاهد آن هستید، مربوط به ادوار بعد است.
گنبدخانه
گنبد و گنبدخانه در معماری سنتی ایرانی اهمیت بسیاری داشته است. گنبد و گنبخانه آرامگاه شیخ احمد جامی نیز در قلب مجموعه قرار دارد. چهارنمای خارجی آن توسط بناهای اطراف به‌صورت کامل پوشیده شده است. دیوارهای گنبدخانه این آرامگاه در داخل تا نزدیکی کتیبه و هشت بخشی گنبد بالا می‌رود. ۴ مورد سه‌کنج، ۴ طاق‌نمای پر در کنار ۸ ضلعی، گنبد را شکل می‌دهد. سطح زیر گنبد را هم با یک کاربندی پوشانده‌اند. از نظر طراحی، این گنبد یادآور مقبره سلطان سنجر در مرو است که قدمت آن به قرن ۱۲ میلادی باز می‌گردد. همچنین بی‌شباهت به بقایای آرامگاه تیموری نیست که در مجاور مسجد هرات قرار دارد و قدمت آن به قرن ۱۲ میلادی باز می‌گردد.
از نظر کارشناسان، این چنین به نظر می‌رسد که ورودی‌های شرقی، جنوبی و شمالی، ورودی‌های اصلی بودند. وجود گچبری‌های تزئینی در کنار ورودی غربی نشان می‌دهد که در گذشته از این بخش به‌عنوان محراب استفاده می‌کردند. سه جفت در گنبدخانه که قدمت آن به دوران قرن هشتم هجری باز می‌گردد نیز در این مجموعه به چشم می‌خورد. یک جفت در دیگر هم در بخش ورودی غربی قرار دارد که آن را با نام محراب سابق می‌شناسند. قدمت این درب غربی به قرن ۱۵ میلادی باز می‌گردد. دیوارها و گنبدها با طرح‌های هندسی و گیاهی با زمینه‌های مختلف فیروزه‌ای و آبی رنگ تزئین شده‌اند. از نظر سبک و سیاق طراحی و معماری، این بخش به قرن ۱۴ میلادی تعلق دارد.
قدمت گنبدخانه
جالب است بدانید گنبدخانه اولین بنایی است که بعد گذشت ۹۷ سال از فوت شیخ احمد در سال ۵۳۶ در کنار مقبره او ساخته شد. برخی ادعا می‌کردند که این ساختمان در اصل مقبره است؛ اما چون روی قبر او ساخته نشده است، به‌عنوان مقبره محسوب نمی‌شود. از طرف دیگر بعد فوت شیخ، مریدان او بر سر مزارش جمع می‌شدند. به همین خاطر در اطراف مزار می‌توانیم شاهد چله‌خانه‌های مختلف باشیم.
ایوان
مگر می‌شود در معماری سنتی ایرانی، ایوان نداشته باشیم؟ ایوان این مجموعه آرامگاه حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد. قدمت این ایوان به قرن هشتم هجری باز می‌گردد. پیش از آنکه کار ساخت ایوان آرامگاه شیخ احمد جامی به پایان برسد، متأسفانه معمار آن دار فانی را وداع گفت. پس از او، فرزند معمار، یعنی غیاد الدین بن مطهر، کار ساخت ایوان را به پایان رساند.این ایوان در کنار گنبدخانه قرار دارد و دارای سقف نیم گنبدی همراه با تزئینات کاربندی با ۲ ورودی مستقل و اختصاصی است. ایوان با ارتفاعی در حدود ۳۰ متر، در مقابل گنبد قرار دارد و ترکیبی زیبا را به وجود می‌آورد. نمای پشتی این ایوان شامل دو بخش مختلف می‌شود. بخشی از آن شامل طاق ایوان است و مستقل از گنبدخانه آن را بنا کرده‌اند.
قسمت دیگر، دیوار پشت پیشانی ایوان است که در دو طرف آن، بدنه ۶ضلعی مناره‌ها به شم می‌خورد. هر کدام از آن‌ها دارای دربی اختصاصی هستند که به رواق پشت ایوان راه پیدا می‌کنند. در تزئین این ایوان از کاشی‌کاری و گچبری‌های هنرمندانه استفاده شده است. برخلاف گنبدخانه، این ایوان تزئینات بسیار زیبا و هنرمندانه‌ای دارد. بسیاری از گردشگران این ایوان را سوژه عکاسی‌های خود قرار می‌دهند.
مسجد کرمانی
اگر سری به سمت چپ ایوان زیبای این مجموعه بزنید، با مسجد کرمانی رو‌به‌رو می‌شوید .این مسجد منسوب به معمار آن است که خواجه زکی بن محمد بن مسعود کرمانی نام داشت. در میانه هر ضلع این مسجد، یک شاه‌نشین به چشم می‌خورد. در مجموع سه چله‌خانه در بخش‌های شرقی و غربی این مسجد ساخته شده است. در شاه‌نشین ضلغ غربی نیز می‌توانید شاهد زیباترین بخش معماری این مسجد، یعنی محراب گچ‌بری آن باشید. سقف مسجد کرمانی شامل پنج بخش مختلف می‌شود.
دو شاه نشین شمالی و جنوبی همراه با پوشش نیم‌گنبدی که رو‌به‌روی هر کدام، دو تویزه با طاق خوانچه‌پوش قرار دارند. در مرکز بنا نیز روی چهار تویزه، گنبدی کوچک به چشم می‌خورد. البته گنبدی که امروز شاهد آن هستیم، به‌صورت کامل بازسازی شده است.
هفت حوض مشهد ، سفر به طبیعتی بکر
فضای زیر گنبد
زیر گنبد کوچک بازسازی‌شده، درست در کف مسجد، سردابی قدیمی قرار دارد. در این سرداب سه تابوت کشف شده است. متأسفانه هویت مدفونان کلاً مشخص نیست. تزئینات داخل این بنا شامل گچ‌بری‌هایی به شکل مقرنس و قوس تزئینی در کنار حجره‌ها می‌شود. در بخش بالایی این قسمت و درست در کمرگاه بنا، کتیبه‌ای به خط ثلث وجود دارد. دور تا دور این بنا، چند کتیبه و لوح مختلف دیده می‌شود. البته در حال حاضر یکی از این لوح‌ها از بین رفته‌اند و فقط ۷ لوح باقی مانده است. نمای خارجی مسجد رو به صحن اصلی قرار دارد. به همین خاطر سوژه مناسبی برای عکاسی گردشگران محسوب می‌شود. نمای خارجی شامل چهار طاق نما و انواع قاب‌های ساده آجری می‌شود. مقرنس‌کاری‌ها با اسلوب در داخل بنا به چشم می‌خورد. درباره تاریخ این تزئینات، اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما قدمت کلی بنا را به قرن هشتم هجری نسبت می‌دهند.
مسجد عتیق
مسجد عتیق درست در ضلع حنوب‌غربی گنبدخانه قرار دارد. این مسجد جزو مساجد جامعی است که آن را به سبک شبستانی گنبددار ساخته‌اند. مسجد عتیق شامل پنج رواق مختلف می‌شود. رواق‌های محوری آن، عریض‌تر از رواق‌های کناری هستند. در مرکز این مسجد، گنبدی زیبا و بزرگ روی چهار تویزه قرار داشت که متأسفانه امروزه ویران شده است و امکان بازدید از آن وجود ندارد.
در امتداد هر ۲ رواق مسجد، طاق‌هایی دو طبقه دیده می‌شود. طاق‌های سله دارد این مسجد به سبک عمودی و افقی آجرچینی شده‌اند که به سبک پری و رومی معروف هستند. در داخل دیوارهای جبهه غربی طبقه دوم، راهرویی به چشم می‌خورد که امروزه چند دهانه از آن را مسدود کرده‌اند. سقف رواق‌های مسجد را با یک سری تویزه، پانیذ و طاق‌های خوانچه‌پوش پوشانده‌اند. با کمی دقت می‌توان متنوجه شد که فقط دو دهانه غرب گنبد با گچ‌کاری در گذشته تزئین شده بودند که امروزه آثاری از آن‌ها نیست.
گنبد فیروزشاهی
گنبد فیروزشاهی که به گنبد سبز نیز شهرت دارد، در حقیقت مسجد امیر حلال الدین فیروزشاه است. این بنا نیز مشرف بر صحن مزار جام قرار دارد. گنبد فیروزشاهی دارای نقشه‌ای چلیپایی و ۴ایوانی است. بر فراز این بنا، گنبدی زیبا قرار دارد. همچنین گنبدخانه‌ای چهارطاق همراه با چهار شاه‌نشین و ۲ طاقنما در قسمت‌های شرقی و غربی قرار دارند. در تمامی بخش‌های گنبد فیروزشاهی کاشی‌کاری‌های بسیار هنرمندانه نیز به چشم می‌خورد. در بالای طاق درگاه‌های جنوبی و شمالی نیز دو طاق سوار کرده‌اند. این دو درگاه، در حقیقت وردی‌های گنبد فیروزشاهی محسوب می‌شود. گنبد فیروزشاهی یکی از بخش‌های بسیار معروف آرامگاه شیخ احمد جامی محسوب می‌شود.
مسجد جامع نو
اگر سرتان را به سمت غرب مزار بچرخانید، مسجد جامع نو خودننمایی می‌کند. رواق شرقی این مسجد با مسجد عتیق ارتباط دارد. ظاهراً فقط بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره دارد که به دست جلال الدین فیروز شاهد در سال ۸۴۶ بنا شده است. همان طور که اشاره کردیم، رواق شرقی با مسجد عتیق ارتباط دارد. برای این کار احتمالاً بناهای مغولی که در شمال مجموعه قرار داشتند را تخریب کردند. دری که جایگزین محراب گنبد شده است، ورودی به مسجد جدید را فراهم می‌کند.
مرقد شیخ جامی
خب در نهایت نوبت به خود مرقد شیخ جامی می‌رسد. مرقد را باید به نوعی مهم‌ترین بخش آرامگاه شیخ احمد جامی دانست. مرقد شیخ جامی نزدیک به ایوان مرتفع در فضای باز قرار دارد. این آرامگاه را با آجر و گچ به شکلی خاص ساخته‌اند که در سطح بالاتری از زمین قرار بگیرد. مزار شیخ جامی دو سنگ افراشته دارد. یکی از آن‌ها لوح اصلی است. این لوح را درست بالای مقبره قرار داده‌اند. در این لوح می‌توانید شاهد تزئیناتی از جمله آرایشه‌های گیاهی، گل و برگ باشید. سنگ دوم در پایین مزار قرار دارد. دو طرف این سنگ آراته کتیبه است.
حال نوبت به مهم‌ترین بخش، یعنی سنگ مرقد شیخ جامی می‌رسد. اگر به تصاویر مرقد نگاهی بیاندازید، متوجه درختی کهنسال می‌شوید که از مرقد بیرون زده است. این درخت به‌صورت خودرو رشد کرده است و شاخه‌های بسیاری دارد. ریشه این درخت عملاً گورترا تخریب می‌کند. با این حال نوادگان شیخ جامی از خود شیخ روایت می‌کنند که هیچگاه نباید انسان درختی را قطع کند. به همین خاطر زائران هم احترام خاصی برای این درخت قائل هستند. البته که این درخت به نوعی می‌تواند نمادی از زندگی پس از مرگ باشد. چه کسی می‌داند، شاید همه ما انسان‌ها پس از مرگ به درختی تنومند تبدیل شویم. بسیاری بر این باور هستند که رشد این درخت، دلالت بر جاوداندگی انسان‌های فرزانه و عارفان دارد.
چالیدره کجاست؟ به سمت یکی از زیباترین مکان‌های تفریحی مشهد
فضای اطراف مقبره
بد نیست بدانید که در کنار مقبره شیخ، تعدادی سنگ قبر دیگر هم دیده می‌شود. این سنگ مزارها به‌صورت عمودی نصب شده‌اند. روی هر کدام آن‌ها نام متوفی به همراه تاریخ تولد و وفات ذکر شده است. هر کدام از این سنگ‌ها، ارتفاع و رنگ متفاوتی با دیگر دارند. به‌صورت کلی سنگ‌ها از نظر ظاهری به دو شکل صندوقی و افراشته هستند. قطعاً این موضوع دلالت بر رتبه عرفانی فردی که در آنجا به خاک سپرده شده است دارد. این گورستان به اهل تسنن تعلق دارد و یکی از گورستان‌های تاریخی مهم است.
اطلاعات بازدید
آدرس: استان خراسان رضوی، تربت جام، خیابان جامی، خیابان آرامگاه، مجاور پارک شیخ جام
ساعت بازدید: ۷ صبح الی ۲۰
هزینه بازدید: رایگان
خب دوستان عزیز، با آرامگاه شیخ احمد جامی به‌صورت کامل آشنا شدید. به نظرتان کدام یک از آرامگاه‌های ایران زیباترین معماری را دارند؟ آیا تا کنون از آرامگاه جامی دیدن کرده‌اید؟ اگر اینطور است، تجربه خود را با ما و سایر دوستان به اشتراک بگذارید.
نوشته آرامگاه شیخ احمد جامی؛ مجموعه‌ای تاریخی ارزشمند + عکس و آدرس اولین بار در سفرزون. پدیدار شد.