حلقه گمشده صادرات صنایع دستی ایران

بازار جهانی صنایع دستی در سال‌های اخیر رشدی چشمگیر را پشت سر گذاشته است و کشورهایی نظیر هند و چین با صدها میلیارد دلار درآمد از صادرات صنایع دستی، به رکوردداران این حوزه تبدیل شده‌اند. در این میان، ایران با وجود پیشینه هزاران ساله در تولید صنایع دستی و بهره‌مندی از هنرمندان ماهر و سرشناس در رشته های مختلف، تنها چیزی حدود ۰٫۰۰۵ درصد از بازار جهانی صنایع دستی سهم دارد.

آمار ناامیدکننده صادرات صنایع دستی ایران را می‌توان ناشی از متصل نبودن دو بخش «بازرگانی» و «تولید» در حوزه صنایع دستی برشمرد؛ حلقه گمشده‌ای که باعث شده ایران نتواند در زمینه صادرات ساخته‌های هنرهای سنتی آن‌طور که انتظار می‌رود، موفق عمل کند.

در سال‌های گذشته، همواره مسئولان امر با این توجیه که خود بخش خصوصی باید فعالیت‌های فروش و صادرات را پیش ببرد، اقدام اثرگذاری برای فروش و صادرات صنایع دستی ایران صورت نداده‌اند؛ از سوی دیگر، هنرمندان سازنده صنایع دستی نیز به سبب خرد بودن کسب‌وکارشان، توان انجام کارهای بازرگانی و صادرات محصولات خود را نداشته‌اند تا فرصت طلایی صادرات صنایع دستی و ارزآوری برای ایران فراهم شود.

این در حالی است که صادرات صنایع دستی افزون بر آورده ارزی می‌تواند منجر به معرفی فرهنگ ایران به جهانیان شود و زمینه را برای توسعه گردشگری و جذب گردشگران خارجی فراهم کند.

لزوم اتصال بازرگانان به هنرمندان صنایع دستی

برای ورود یک محصول به بازار جهانی و شکل‌گیری جریان صادرات آن، مجموعه اقداماتی هدفمند و منسجم نیاز است؛ حوزه صنایع دستی نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای تحقق آرزوی دیرینه صادرات صنایع دستی لازم است که بازرگانان و بخش خصوصی فعال در زمینه صادرات، به هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی متصل شوند.

نمی‌توان انتظار داشت که هنرمند صنایع دستی هم تولیدکننده باکیفیتی باشد، هم در زمینه فروش فعالیت داشته باشد و هم برنامه‌ای قوی برای صادرات محصولات خود را پی بگیرد. انجام تمام این موارد با هم، در حکم مثل معروف «با یک دست چند هندوانه گرفتن» است که در نهایت باعث می‌شود هیچ یک از اهداف به‌درستی محقق نشود.

فرزاد اوجانی، مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی صنایع دستی ، در خصوص علل ضعف عملکرد در زمینه صادرات صنایع دستی کشور به خبرنگار کجارو گفت:

متاسفانه طی سال‌های گذشته صنایع دستی در حوزه بازرگانی و بازاریابی ارتباطات موثری با بخش‌های خصوصی و زنجیره‌هایی که در حوزه‌های صادرات کشور کار می‌کنند، برقرار نکرده است.

راهکارهای متفاوتی می‌توان برای حل چالش ارتباط بازرگانان صنایع دستی با بخش خصوصی در نظر گرفت. اوجانی در این خصوص گفت:

در معاونت بازاریابی دو رویکرد را برای حل این مشکل مد نظر قرار داده‌ایم. در مرحله اول با اتاق‌های بازرگانی ایران و کشورهای دیگری که مشترک هستند ارتباط برقرار کرده‌ایم. این کشورها شامل گرجستان، آذربایجان، قطر، ترکیه، اسپانیا و سایر کشورهای هدف هستند که می‌توانند در حوزه صنایع دستی جایگاه مناسبی برای ایران ایجاد کنند.

وی افزود:

هفته گذشته با مسئولان ترکیه و گرجستان صحبت‌هایی داشتیم و جلسات B2B برگزار کردیم. ۱۲ هنرمند مطرح و شرکت‌های بازرگانی صنایع دستی و ۱۲ نفر از کسانی که بازرگان هستند و دارند در حوزه‌های غیر از صنایع دستی صادرات می‌کنند را دور یک میز جمع کردیم. هدفمان این بود که بازرگانان ایرانی بدانند ظرفیتی به نام صنایع دستی برای صادرات وجود دارد.

اگرچه اتصال بازرگانان با تولیدکنندگان صنایع دستی می‌تواند اقدامی موثر برای کمک به صادرات باشد، بدون شک کافی نیست و باید اقداماتی موثر برای معرفی صنایع دستی ایران را نیز دنبال کرد.

ضعف معرفی، مانع شکل‌گیری جریان صادرات

منبع عکس: سایت کهن پارس، عکاس نامشخص

نقاط ضعف صنایع دستی ایران همواره محل انتقادات بسیاری بوده است. مهمترین ضعفی که باعث شده جریان صادرات صنایع دستی ایرانی شکل نگیرد، ضعف در معرفی هنرهای سنتی کشور است. در حال حاضر ۲۹۹ رشته صنایع دستی در کشور توسط معاونت صنایع دستی شناسایی شده‌اند که بسیاری از آن‌ها حتی برای مردم داخل کشور نیز شناخته شده نیستند.

 مدیرکل بازاریابی و تجاری سازی صنایع دستی در این خصوص به خبرنگار کجارو گفت:

اگر صنایع دستی نتوانسته در زمینه صادرات مطرح شود یکی از مهمترین ضعف‌ها و علل وارد نشدن به بازار جهانی در سال‌های اخیر آن است که نتوانسته است خودش را معرفی کند؛ بنابراین باید بگویم دوستان نمی‌دانستند چه ارزش افزوده‌ای در زمینه صادرات محصول صنایع دستی می‌تواند وجود داشته باشد. در همین راستا، شناساندن این ظرفیت‌های صنایع دستی به بازرگانان را در دستور کاری خود قرار داده‌ایم.

اوجانی افزود:

افزون بر این، باید توجه داشت که بخش خصوصی قوی در حوزه صنایع دستی کشور وجود ندارد. اگر قصد داریم که همچون کشورهای هند و چین صادرات صنایع دستی داشته باشیم، حتما باید ساختار خوبی در این بخش (بخش خصوصی) داشته باشیم. تلاش ما بر این است از طریق هلدینگ این موضوع را جلو ببریم. ۱۲ سال پیش تلاش شد که هلدینگ صنایع دستی ایجاد شود اما به خاطر برخی از مسائل این موضوع محقق نشد. بنابراین ۱۲ سال است که ایجاد هلدینگ صنایع دستی مسکوت باقی مانده است. با این وجود تصور می‌کنم اگر بخواهیم ساختار داشته باشیم و صادرات شکل بگیرد، ایجاد هلدینگ ضروری است.

مدیرکل بازاریابی و تجاری سازی صنایع دستی خاطرنشان کرد:

توجه داشته باشید که هنرمند به‌تنهایی امکان و توان صادرات را ندارد. علت نیز آن است که در درجه اول علم لازم برای صادرات را ندارد و دوم آنکه کانال‌های توزیع و سفارش برای محصول خود را نمی‌تواند برای یک فروشگاه زنجیره‌ای در کشورهای مختلف از جمله برای کشور آلمان که فروشگاه زنجیره‌ای (صنایع دستی) دارد تامین کند.

از سوی دیگر فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشورهای دیگر نیز به هنرمند اعتماد نکرده و با شخص (حقیقی) قرارداد نمی‌بندند. یعنی فروشگاه زنجیره‌ای خارجی با شخصی قرارداد می‌بندد که ساختار حقوقی و قوی داشته باشد و پشتوانه لازم برای تامین کالا را در آن ببیند. این دو اقدامی که ذکر کردم را داریم انجام می‌دهیم و امیدواریم از این طریق صادرات صنایع دستی ایران تسهیل شده و به جریان بیفتد.

نگاهی به حال ناخوش صادرات صنایع دستی در شرایط فعلی مشخص می‌کند که برای عبور از شرایط فعلی نیاز به اقدام موثر و عملی وجود دارد. در صورت تحقق وعده‌های مطرح شده و اتصال بازرگانان به تولیدکنندگان و هنرمندان صنایع دستی، می‌توان امیدوار بود در قالب ساختاری نظام‌مند جریان صادرات صنایع دستی ایران شکل بگیرد. صنایع دستی علاوه بر ارزآوری، می‌تواند باعث شناساندن گوشه‌هایی از فرهنگ ایران‌زمین به مردم سایر ملل شده و تبلیغی نامحسوس برای جذب گردشگران بین‌المللی باشد.

در حال حاضر صادرات صنایع دستی ایرانی به کشورهای اروپایی که در صدر کشورهای گردشگرفرست قرار دارند بسیار محدود است و انتظار می‌رود معاونت صنایع دستی در برنامه‌های خود نگاهی ویژه به صادرات صنایع دستی به این کشورها داشته باشد.

در شرایط فعلی شاید مهمترین اقدامی که از معاونت صنایع دستی انتظار می‌رود آن است که بازرگانان برجسته را به تولیدکنندگان صنایع دستی کشور وصل کند و زمینه صادرات تولیدات با کیفیت هنرهای سنتی ایرانی به تمام کشورها را، خصوصا کشورهای گردشگرفرست، فراهم کند. مطمئنا ایجاد ساختاری نظامند و هدفمند برای صادرات صنایع دستی ایران می‌تواند کلید خروج از وضعیت فعلی و شکل‌گیری جریان صادرات صنایع دستی باشد.

نظر شما در خصوص وضعیت صادرات صنایع دستی ایران چیست؟ مهمترین مشکلات و چالش‌های صادرات صنایع دستی ایران را چه می‌دانید و فکر می‌کنید دولت برای برطرف کردن این موانع باید چه اقدامی را انجام دهد؟