گردشگری آموزشی (Educational Tourism) یکی از شاخه‌های درآمدزای گردشگری است که در سال‌های اخیر به‌شدت مورد توجه قرار دارد؛ با این وجود، چالش‌های متعدد دانشجویان بین‌المللی در ایران، مانع برندسازی مناسب در این حوزه برای ایران شده است.
کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا، آلمان و سوئد هر ساله پذیرای خیل عظیمی از دانشجویان بین‌المللی هستند و همواره جمعیت زیادی برای تحصیل به این کشورها سفر می‌کنند. هزینه تحصیل در دانشگاهها برای دانشجویان بین‌المللی در بیشتر موارد بالاتر از میانگین شهریه دریافتی از اتباع کشور میزبان تعیین می‌شود و همین مسئله، درآمد ارزی سرشاری را نصیب کشور میزبان می‌کند.
در سال‌های اخیر، ایران نیز اقداماتی جهت جذب دانشجویان بین‌المللی در دانشگاهها و درآمدزایی از این شاخه گردشگری داشته و موفقیت‌هایی در بخشی از این بازار به دست آورده است؛ با این وجود، چالش‌ها و محدودیت‌های موجود برای دانشجویان بین‌المللی حاضر در ایران، باعث شده که برندسازی خوبی در گردشگری آموزشی و تحصیل در ایران انجام نگیرد.
گردشگری آموزشی در ایران
محققان یا دانشجویان دیگر کشورها جهت گذراندن دوره‌های تحصیلی آکادمیک یا شرکت در همایش بین‌المللی به کشوری دیگر سفر می‌کنند و البته هزینه‌های بالایی نیز برای شرکت در دوره‌ها و تحصیل می‌پردازند. در ۱۰ سال اخیر، جذب دانشجویان بین‌المللی به یک صنعت جدید تبدیل شده است. صنعتی که برخی برآوردها حاکی از آن است که بیشتر از ۳۰۰ میلیارد دلار بر اقتصاد جهانی تاثیر داشته است.
ایران در سال‌های اخیر توجه بیشتری به جذب دانشجویان بین‌المللی داشته که شاید از جمله دلایل اصلی آن تاکید سند «نقشه جامع علمی کشور» بر بین‌المللی شدن دانشگاهها باشد. بر اساس آخرین آمار اعلامی که در سال ۱۴۰۱ توسط معاون وزیر و رئیس سازمان امور دانشجویان اعلام شد؛ بیش از ۱۰۰,۰۰۰ دانشجوی خارجی از ۱۱۹ کشور جهان در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند. همچنین ۹۴ دانشگاه کشور مجوز جذب دانشجویان خارجی را کسب کرده‌اند.
در حال حاضر بیشترین دانشجویان خارجی از کشور عراق در ایران حضور دارند؛ کشور افغانستان در رتبه دوم قرار دارد و کشورهای سوریه، لبنان، پاکستان و ترکیه به‌لحاظ تعداد دانشجوی خارجی در رتبه‌های بعدی هستند. بر اساس اطلاعات موجود تا سال گذشته (۱۴۰۱) بیش از ۳۰,۰۰۰ نفر از دانشجویان خارجی از کشور افغانستان در ایران حاضر بوده‌اند که نشان می‌دهد ایران مقصد اول آن‌ها برای تحصیل در خارج از کشور خودشان بوده است. دانشجویان بین‌الملل درمجموع، حدود ۳٫۵ درصد جمعیت دانشجویی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم از برنامه این وزارتخانه برای جذب ۲۵۰,۰۰۰ دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های داخلی تا سال ۱۴۰۴ خبر داده است. آن‌طور که رئیس سازمان امور دانشجویان کشور گفته است، چنانچه ۲۵۰,۰۰۰ نفر دانشجو به دانشگاه‌های ایران جذب شوند، عملا جزو ۱۰ کشور جاذب جمعیت دانشجویی در دنیا خواهیم شد.
منبع عکس: خبرگزاری تسنیم؛ عکاس: ناشناس
چالش‌های دانشجویان خارجی در ایران
باوجود پتانسیل و ظرفیت‌های بالای گردشگری آموزشی در ایران، تاکنون آن‌طور که باید، از ظرفیت‌های این حوزه در کشور استفاده نشده است. بیشترین تعداد گردشگران آموزشی ایران از اتباع کشورهای افغانستان و عراق هستند و بسیاری از آن‌ها با مشکل خرید سیم‌کارت، افتتاح حساب، دریافت گواهی‌نامه و مواردی از این دست مواجه هستند.
«محمد تقی الشطری»، دانشجوی عراقی‌الاصل دکتری معماری دانشگاه تهران و دبیر کانون دانشجویان بین‌الملل استان تهران است. وی نماینده تنها شرکت عراقی ثبت شده در ایران است که در زمینه جذب متقاضیان عراقی خواستار تحصیل در ایران، فعالیت می‌کند. الشطری در خصوص مشکلات و چالش‌های امروز گردشگران آموزشی عراقی در ایران به خبرنگار کجارو گفت:
متاسفانه بعضی از دانشگاهها جذب دانشجویان بین‌المللی را انحصارسازی کرده‌اند و در اختیار شرکت‌های معدودی قرار داده‌اند و به دیگر شرکت‌های خصوصا شرکت‌های نوپا اجازه کار نمی‌دهند. همچنین برخی از دانشگاهها با شرکت ما که یک شرکت عراقی و نوپا است همکاری لازم را ندارند.
وی در پاسخ به این پرسش که تقاضا و درخواست او از وزارت علوم و وزارت گردشگری ایران برای تسهیل گردشگری آموزشی در ایران چیست، گفت:
درخواست ما این است که کمترین خدمات برای دانشجویان بین‌المللی یا همان گردشگران آموزشی در ایران فراهم شود. در حال حاضر، تامین مواردی نظیر سیم‌کارت و کارت‌های بانکی برای دانشجویان بین‌المللی در ایران چالش‌های بزرگی هستند. در ایران خرید سیم‌کارت و انجام بسیاری از کارها مستلزم داشتن کارت ملی است و لازم است که در این خصوص مشکلات دانشجویان بین‌المللی در حال تحصیل در ایران رفع شود.
«سید حسن برهانی» دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ در دانشگاه تهران نیز که به‌عنوان گردشگر آموزشی از افغانستان به ایران آمده، بر وجود همین مشکلات تاکید دارد. وی همچنین در خصوص مشکلات دانشجویانی که از افغانستان به ایران می‌آیند به خبرنگار کجارو گفت:
اغلب مردم ایران این‌طور تصور می‌کنند که تمام افرادی که از افغانستان به ایران می‌آیند، کارگر هستند و به همین خاطر وقتی ما به به‌عنوان یک دانشجوی بین‌المللی از دانشگاه یا خوابگاه خارج می‌شویم، پلیس ما را دستگیر می‌کند و به این امر توجه نمی‌شود که شاید این فرد واقعا دانشجو است و مدارک رسمی لازم را دارد. این نگاه عمومی وجود دارد که همه افغانستانی‌ها در ایران به‌شکل غیرقانونی زندگی می‌کنند. مشکلات در زمینه خرید سیم‌کارت هم وجود دارد و شخصا تهیه سیم‌کارت در ایران برای من نزدیک به ۶ ماه زمان برد. در زمینه افتتاح حساب بانکی نیز سختی‌هایی وجود دارد.
وی تاکید کرد:
خواهش ما از دانشگاه تهران و مسئولان مربوطه این است که زمینه تحصیل دانشجویان بین‌المللی در ایران را فراهم کنند تا امکان استفاده از امکانات محدود موجود نظیر سیم‌کارت و مواردی از این دست، وجود داشته باشد.
نگاهی به مشکلات متعدد دانشجویان خارجی در ایران مشخص می‌کند که گردشگری آموزشی در کشورمان با مسائل و چالش‌های ریز و درشتی مواجه و نیازمند رسیدگی سریع است. طبیعتا با رفع مشکلات و چالش‌های موجود در این عرصه، می‌توان به جذب گردشگران آموزشی بیشتر در ایران خوشبین بود.
ثبات امنیتی ایران در مقایسه با برخی از کشورهای همسایه و بهره‌مندی کشور از جامعه علمی و آکادمیک قوی، از مواردی هستند که ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر آموزشی فراهم کرده‌اند؛ همچنین وجود اشتراکات زبانی با کشورهای نظیر افغانستان و تاجیکستان و اشتراکات مذهبی و فرهنگی با سایر کشورهای همسایه، جذب گردشگر آموزشی را به کشور تسهیل می‌کند. با این همه، بی‌توجهی ادامه‌دار در زمینه تامین نیازهای اساسی دانشجویان خارجی می‌تواند چهره و برند گردشگری آموزشی ایران را خدشه‌دار کند.
با توجه به بازار رقابتی موجود در زمینه گردشگران آموزشی، شاید اگر همین امروز اقدامی عاجل برای ساخت برندی موثر از گردشگری آموزشی کشور صورت نگیرد و چالش‌های موجود تداوم یابد، در آینده نزدیک بازار بزرگ گردشگری آموزشی را نیز همچون سایر شاخه‌های گردشگری به کشورهای همسایه واگذار کنیم.
نظر شما در خصوص وضعیت گردشگری آموزشی در ایران چیست؟ فکر می‌کنید در صورت برندسازی صحیح در این حوزه چه ظرفیت‌های درآمدی و ارزی برای ایران فراهم خواهد شد؟