معرفی بازار یزد متعلق به اشراف زادگان

سلب‌ مسئولیت: تحریریه‌ کجارو در تهیه‌ این محتوای تبلیغاتی نقش نداشته و مسئولیتی در قبال صحت آن ندارد.

بی‌شک یکی از جاذبه‌های توریستی و گردشگری یزد، بازار خان این شهر است که قدمتی چند صد ساله دارد. بازار خان یزد یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین بازارهای این شهر و حتی ایران است که ردپای پیدایش آن را می‌توان در زمان ساخت جاده ابریشم یافت. خبر خوب آنکه شمایی که امروز این محتوا را می‌خوانید کمی بیشتر از مردمان زمان قاجار خوش شانس هستید! اگر در زمان قاجار زندگی می‌کردید و البته چنانچه از خانواده‌ای اشراف‌زاده نبودید، ورود شما به این مکان تاریخی با معماری منحصر بفردش ممنوع بود! زمانه‌ی ما در کنار همه محاسن و بی‌رسمی‌هایش این حسن را دارد که می‌توانیم از یک بازار سنتی و جذاب دیدن کنیم و چیزهایی هم از آن به رسم سوغات بخریم! 

با ما همراه باشیم تا این مجموعه را بهتر و بیشتر بشناسیم.

معرفی مجموعه خان

مجموعه خان یزد، که بازار خان هم بخشی از آن است، در واقع یک مجموعه است که از دوره افشاریه، زندیه و قاجاریه به یادگار مانده است. ویژگی‌های شاخص معماری و تاریخی، مجموعه خان را که شامل بازار، حمام، مدرسه و میدان خان است، به یک جاذبه‌ی گردشگری مهم در شهر یزد تبدیل کرده است. اگر بخواهید با دقت از مجموعه خان یزد بازدید کنید بهتر است یک روز کامل را به تماشای زیبایی‌های آن اختصاص دهید.

بازار خان یزد، واقع شده در مجموعه خان، در اردی‌بهشت ماه سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۷۰۹ در زمره‌ی آثار ملی کشور ثبت شده است و تاکنون میزبان توریست‌ها و گردشگران بسیاری از ایران و خارج از ایران بوده است.

تاریخچه بازار خان یزد

سرنخ‌های تاسیس و ساخت بازار خان یزد را می‌توان در جاده‌ی معروف و مشهور ابریشم یافت. در زمانی که جاده‌ی ابریشم رونق داشت، در محل فعلی بازار، حجره‌ها و کاروان‌سراهایی وجود داشت که متاع مختلف را به تجار و مسافران می‌فروختند و مسافران می‌توانستند در آن مکان اتراق و استراحت کنند.

خشت‌های اولیه بنایی که امروز با نام بازار خان شناخته می‌شود، در عهد افشاریه بنا شده است. این بنا توسط اشخاص مختلفی، از جمله محمد تقی خان بافقی حاکم یزد و نوادگان او، در دوران زندیه و قاجاریه تکمیل شده است. در دوره قاجار و زمان ناصر‌الدین شاه، تکامل این مجموعه به اوج خود رسید و به شکلی که امروزه می‌شناسیم، در آمد. به‌دلیل اینکه این مجموعه  در زمان ناصرالدین شاه به اوج شکوه و رونق خود رسیده، بازار خان یزد را در گروه بناهای دوره‌ی قاجار می‌شناسند.

چرا نام این بازار «خان» است؟

در زمان قاجار تنها اشراف و نجیب‌زادگان اجازه داشتند از بازار خان خرید کنند. خریدوفروش و حتی رفت‌وآمد برای افراد معمولی و رعایا یا کسانی که از خوانین نبودند، ممنوع بود. به همین دلیل نام این مکان تجاری به بازار خان شهرت گرفت که تا امروز نیز به همین اسم شناخته می‌شود. بازار خان، یعنی بازاری که تنها خان‌ها، یا همان خوان‌ها، اجازه تردد به آن را داشتند!

البته مردم محلی یزد این مکان را با نام‌های بازار مسگری، بازار قیصریه  که یکی از بخش‌های باشکوه بازار خان است و بازار تبریزیون که در بخش انتهایی راسته مسگرها واقع شده، نیز می‌شناسند که البته نام بازار خان مشهورتر و همه‌گیرتر است.

محمد تقی خان بافقی که بود؟

محمد تقی خان بافقی که به خان بزرگ مشهور است، از خوانین و موسس سرسلسله خوانین یزد بود که طی 52 سال، از اواخر دوره‌ی افشار،  تمام دوران زندیه و همچنین اوایل دوران قاجار حکمران یزد بود. از محمد تقی خان آثار مختلفی از جمله چند بنای خیریه به جا مانده است که می‌توان به بازار قیصریه، مدرسه خان، مرمت و بازسازی بازار خان، میدان خان، باغ دولت آباد، باغ گلشن و باغ تیتو اشاره کرد.

حجره‌ها و بخش های مختلف بازار 

بازار خان یزد، در واقع یک فضای پیچ‌درپیچ است که از بخش‌ها و بازارچه‌های کوچک‌تر و راسته‌های مختلف تشکیل شده است. بازار امروزی خان، 153 حجره دارد و از بخش‌های مختلفی که به آن تیمچه می‌گویند، تشکیل شده‌اند. هرکدام از بخش‌ها و تیمچه‌ها نام خاصی دارند که محلی‌ها آن‌ها را با اسامی اصلی می‌شناسند. همچنین در کنار بنای اصلی خان، بازارهای مختلف دیگری ساخته شده است که با فاصله‌ی اندک یا حتی متصل به آن ساخته شده‌اند که شما می‌توانید هر صنایع دستی مختلفی از یزد را در آنجا پیدا کنید.

در لیست زیر به نام بازارها اشاره می‌کنیم:  

•     بازار زرگرها
•     بازار نخود بریزها
•     بازار دروازه مهریز  
•     بازار شاهزاده فاضل یا بازار صدری
•     بازار افشار
•     بازار ملا اسماعیل
•     بازار چیت‌سازی
•     بازار علاقه‌بندی
•     بازار پنجه علی یا بازار مسگرها
•     بازار قیصریه
•     بازار کاشی گری

تیمچه‌های بازار خان

در قدیم که شهرها و بلاد به‌شکل امروزی نبودند، کاروانسراهای کوچکی در میان بخش‎های مختلف بازار بنا شده بودند که محل استراحت مردم و مسافران بوده است. به این کاروانسراهای کوچک، که شکلی تو در تو به بازار هم می‌دهند، تیمچه می‌گفتند. البته امروز، تیمچه‌ها کاربرد خود را از دست داده‌اند؛ اما هرکدام از نظر معماری و طراحی زیبا و منحصربه‌فرد هستند.

بازار قیصریه؛ زیباترین بخش مجموعه خان

 بازار قیصریه زیباترین بخش معماری مجموعه خان را به خود اختصاص داده و محل خریدوفروش پارچه و منسوجات است که از قدیم هم همین کاربری را داشته است. در راسته یا بازار قیصریه می‌توان انواع پارچه‌های سنتی یزد را مشاهده و انتخاب کرد. 

بنای بازارچه قیصریه، به‌طور مجزا در سال ۱۳۸۱ ، به شماره ثبت ۷۷۹۵، در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت. بازارچه  قیصریه دو در چوبی بزرگ و نفیس دارد که هنوز هم توسط آن باز و بسته می‌شوند. در بازارچه قیصریه، یک بخش فرعی وجود دارد که در گذشته، کالاهای گران‌بها در آن مبادله و معامله می‌شده است.

 بازار کاشی‌ گری

 یکی دیگر از راسته‌های بازار خان است که قدیمی‌ترین بخش آن نیز هست. قدمت بازار کاشی گری به دوره افشاریه و زمانی که اولین خشت‌های بازار خان بنا شد، می‌رسد. در راسته کاشی‌ گری انواع محصولات فلزی، مثل ابزارآلات به فروش می‌رسد. برخلاف نام آن که به نظر می‌رسد محصولات مرتبط با کاشی و کاشی‌کاری در آن موجود باشد، بازار کاشی گری در واقع راسته‌ی آهنگران است که از حرفه‌های قدیمی و بومی یزد است. 

بازار دروازه مهریز

این بازارچه در قسمت شمالی و جنوبی بازار خان یزد قرار دارد و دارای یک آب‌انبار قدیمی با قدمتی از دوران صفویان است. آب‌انبار موجود در بازار دروازه مهریز، جزو آثار ملی ثبت شده ایران است و از حیث تاریخی و گردشگری بسیار شاخص و خود بنایی منحصربه‌فرد است. البته این آب‌انبار اکنون در دست مرمت است و ممکن است همه بخش‌های آن قابل بازدید نباشد.

بازار زرگرها

یکی دیگر از بخش‌های بازار خان، راسته زرگران است که در آن طلا و جواهرات مبادله می‌شود. در این قسمت، معمولا یزدی‌ها و افراد بومی تردد دارند و هنوز هم خریدوفروش طلا و جواهر سازی مثل گذشته در آن رونق چشمگیری دارد. بازارچه زرگرها از جمله نقاط پرتردد بازار خان یزد محسوب می‌شود.

بازار مسگران

بازارچه مسگران که به بازار پنجه‌علی نیز شهرت دارد، یکی از جذاب‌ترین و شلوغ‌ترین راسته‌های بازار خان یزد است که در آن محصولات مسی ساخته و به فروش می‌رسد. به‌دلیل آن که ظروف مسی در این بخش به‌صورت سنتی و بومی ساخته می‌شوند، سر و صدای چکش‌کاری صنعت‌گران به گوش شما خواهد رسید که می‌تواند از نظر گردشگری برای علاقه‌مندان جالب‌توجه و گوش‌نواز باشد.

مکان‌های دیدنی اطراف بازار خان یزد

همان طور که اشاره شد، بازار خان بخشی از یک مجموعه است که با همین نام خوانده می‌شود. به‌دلیل آن که مجموعه خان در قسمت مرکزی و در دل بافت سنتی شهر یزد قرار دارد، جاذبه‌های گردشگری متعددی در نزدیکی آن قابل بازدید است که هنگام یزدگردی می‌توانید از آن‌ها هم دیدن کنید: 

•     حمام خان یزد که با نام گرم‌خانه نور یزد، نیز شناخته می‌شود. این حمام نیز توسط شخص میرزا محمد تقی خان بافتی در سال ۱۱۷۰ تاسیس شد و نمایانگر معماری زیبا و شاخص عهد قاجاریه است.
•     مجموعه امیر چخماق که در نزدیکی بازار خان یزد واقع شده و از حیث معماری بسیار زیبا و باشکوه است.  
•     مسجد جامع یزد
•     موزه آب
•     زندان اسکندر
•     میدان خان یزد که شکلی مستطیلی دارد و توسط میرزا تقی خان بافقی ساخته شده است. این میدان شبیه یک پارک است و از نظر توریستی دارای جاذبه‌های گردشگری است.
•     مدرسه خان که امروزه به حوزه علمیه تبدیل شده است، ساختمانی دو طبقه با ۷۸ حجره است که جزو آثار ملی ثبت شده نیز است. در ساعاتی از روز که طلاب در آن مشغول تحصیل نیستند، می‌توانید از معماری و بنای مدرسه خان دیدن کنید. این بنا دارای دو حیاط به‌شکل قرینه در شمال و جنوب و یک حیاط بزرگ مرکزی است.

چه سوغاتی‌هایی را می‌توانیم از بازار خان بخریم؟

بازار خان یزد یک بازار سنتی ایرانی است. به همین دلیل طبیعی است که بیشترین کالاهایی که در این بازار موجود باشند، رنگ و بویی سنتی و بومی داشته باشند!

•     انواع پارچه‌های یزدی، دستمال‌های یزدی، رومیزی ترمه، پارچه‌های زربافت و به‌طور کلی منسوجات سنتی شهر یزد
•     عرقیات و گیاهان دارویی که بومی یزد هستند یا در این استان مورد استفاده هستند.
•     انواع ظروف و تزیینات مسی و قلم زنی
•     محصولات سفالی
•     شیرینی‌های سنتی مخصوص یزد مانند قطاب، لوز، باقلوا، پشمک، نان برنجی، کیک یزدی و...
•     ابزارآلات فلزی و سنتی
•     فرش و زیراندازهای دستباف
•     طلا و جواهرات
•     و به‌طور کلی هر کالایی که بیانگر زیبایی‌ها و رسم و رسوم شهر یزد باشد.