تكثير در اسارت، طرح مكمل حفاظت يوز است
سلامت نیوز:يوزپلنگ جنجالي ترين گونه در ايران است. هر زمان تصميمي درباره اين گونه گرفته مي شود، موجي از موافقت و بيشتر مخالفت درباره آن برمي خيزد و يك گروه ، دسته و گروه ديگر را متهم به كم دانشي مي كند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،در گرد و خاكي كه در اين تضارب آرا شكل مي گيرد البته كساني هم هستند كه ادعاهايي را مطرح مي كنند كه فراتر از يوز است مانند اينكه يك كارشناس در كار صادرات اسپرم پلنگ است، منافع مالي سرشاري از يك برنامه به دست آورده ، دست پنهان ماجراست و.... از محمدصادق فرهادي نيا، دانش آموخته دكتراي جانورشناسي دانشگاه آكسفورد پرسيديم آنچه در يك سال اخير درباره يوز انجام شده برمبناي چه مطالعاتي بوده؟ آيا گزينه اي غير از زنده گيري فيروز(يوز نر پارك ملي توران) وجود داشت؟ آيا امكان صادرات اسپرم پلنگ وجود دارد و چه بر سر 85 هزار يوروي اتحاديه جهاني حفاظت آمد؟ نخستين بار تكثير يوز در اسارت چه زماني مطرح شد؟ آيا اجراي چنين برنامه اي به يك سال اخير برمي گردد؟ تكثير در اسارت سال هاست مدنظر سازمان محيط زيست بوده است. نخستين بار ايده تكثير يوز در اسارت را معاونت وقت محيط طبيعي سازمان محيط زيست در سال ۱۳۸۰ مطرح كرد و حتي از كارشناسان خارجي درخواست شد، جزاير درياچه اروميه را بدين منظور مدنظر داشته باشند.مهم تر از آن، سازمان محيط زيست تا به حال چندين برنامه عمل براي حفظ يوز ايراني تهيه كرده كه ۴ مورد آنها مصوب شد(۱۳۸۰، ۱۳۸۷، ۱۳۹۱، ۱۳۹۶). من در طراحي برنامه هاي ۲ و ۳ همكاري كردم ولي در آن دو برنامه اصلا كسي صحبتي از لزوم تكثير يوز در اسارت نكرد كه تمامي اسناد آن نيز در دبيرخانه پروژه حفاظت از يوزپلنگ آسيايي موجود است. در واقع در سال ۱۳۹۶ برنامه عمل چهارم تدوين شد. ذيل پيشنهاد شماره C1 براي نخستين بار در آن تكثير در اسارت پس از انجام مطالعات امكان سنجي و درنظر گرفتن شرايط پيش نياز گنجانده شده است كه در مجله Cat News سال ۲۰۱۷ صفحه ۱۲ منتشر شده است. بنابراين القاي اين تصور كه تكثير نه اولويت قديمي خود سازمان و برنامه عمل مصوب آن بلكه به تازگي مطرح شده كاملا با اسناد و مدارك در تضاد است. آيا به نظر شما نمي توان گفت هنوز براي تكثير در اسارت زود است و بهتر بود حفاظت از زيستگاه مدنظر قرار مي گرفت زيرا تكثير در اسارت باعث مي شود حفظ زيستگاه به حاشيه برود؟ ديدن تكثير در اسارت به عنوان رقيب حفظ زيستگاه يك خطاي راهبردي است كه متاسفانه به گستردگي در ايران به آن دامن زده شده است. اين دو مكمل هم هستند نه در مقابل يكديگر. تكثير در اسارت بدون حفظ زيستگاه هاي طبيعي اين جانور كاملا بي معني است. اگر نگراني مطرح مي شود بايد با دليل و مدرك باشد تا قابل دفاع باشد. مثلا همين نگراني كه گفته مي شود چون تكثير در اسارت باعث مي شود حفظ زيستگاه به حاشيه برود حداقل درباره يوز قابل دفاع نيست چون از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵ كه سازمان محيط زيست برنامه تكثير در اسارت خود را راه انداخت اصلا برنامه تكثير در اسارتي وجود نداشت ولي نتيجه چه شد؟ وضعيت يوز بهتر كه نشد كه حتي بدتر شد. خب، مگر برنامه تكثير در اسارت وجود داشت كه توجه همه را پرت كند؟ البته كه نبود ولي تعداد زيستگاه هايي كه يوزها در آنها زادآوري مي كردند 75درصد كاهش يافت بنابراين بايد اين دو را در كنار هم انجام داد تا بتوان به اثربخشي اميدوار بود. آيا زنده گيري فيروز از توران اجتناب ناپذير بود؟ اجازه بدهيد اين طور جواب بدهم. ما مي دانيم كه در طبيعت ايران ماده يوزهاي انگشت شماري وجود دارند ولي يك ماده جوان در اسارت داريم. حالا بايد سازمان محيط زيست با اين ماده جوان چكار كند؟ يا بايد نگه دارد تا فقط مدل عكاسي شود و آخرش هم بميرد. يا اينكه تلاش كند كه نقش حفاظتي بازي كند يعني در زادآوري مشاركت كند. خب اگر بخواهد زادآوري كند طبيعتا نيازمند نر است. مگر اينكه كسي معتقد باشد كه اين ماده جوان را به حال خود بگذاريد و از آن استفاده حفاظتي نكنيد. يكي از انگيزه هايي كه منتقدان پروژه تكثير در اسارت نام مي برند، منافع مالي حاصل از آن براي افراد يا انجمن هاست. چقدر اين گزينه به نظر شما درست است به اين ترتيب كه اين پروژه براي ادامه حيات يوز در ايران مضر بوده اما منافع مالي باعث شده مشاوران با آن همراه شوند؟اگر منافع شخصي يا مالي باعث راه اندازي چنين طرحي شده، بهتر است كه اسناد و مدارك آن منتشر شود و مراجع نظارتي ورود كنند. ولي واقعيت آن است كه امروز اگر از هر راهكاري براي حفظ محيط زيست كشورمان دفاع كنيم، محكوم مي شويم به اينكه حتما منافعي داريم. به خاطر همين نگراني، بسياري اوقات متخصصين محيط زيست ناچار مي شوند يا راهكار دوپهلو بدهند يا از ارايه در فضاي عمومي اجتناب كنند تا برخي آنها را متهم به اينكه حتما منافع مالي دارند، نكنند. متاسفانه پيش از اين هم در ۳۰ شهريور ۱۳۹۹ در همين روزنامه منافع شخصي عامل اصلي تصميم گيري براي تكثير از يوز دانسته شده بود بدون اينكه سند و مدركي ارايه شود. مثلا يكي از ايراداتي كه منتقدين به سازمان محيط زيست مي گيرند آن است كه اگر مي خواهيد تكثير يوز در اسارت انجام دهيد، محدوده اي به وسعت ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار هكتار را بايد فنس بكشيد(مجله Cat News سال ۲۰۱۷، صفحه ۱۲). اين يعني محدوده محصوري به وسعت دو برابر پارك ملي گلستان، به عبارت ديگر ۱۶۰ كيلومتر فنس كه ۳۰۰ ميليارد تومان بودجه مي خواهد معادل يك سوم بودجه سازمان محيط زيست. آيا شرايط اقتصادي مملكت طوري هست كه چنين چيزي عملي باشد؟ نبايد سنگ هاي بزرگ و راهكارهاي غيرقابل انجام جلوي پاي حفاظت از گونه ها گذاشت و اگر سازمان محيط زيست از پس آن برنيامد كه تامين بودجه در اين مورد اصلا امكان پذير نيست، آن وقت سازمان محيط زيست را براي عمل نكردن به راهكارمان محكوم كنيم و به آن بگوييم كه براساس منافع شخصي تصميم گيري كرده است. موضوع 85 هزار يورو دريافتي از موضوعات چالشي درباره موضوع خالي كردن توران از دام بوده كه همواره در انتقاد از انجمن يوز و شخص شما ياد مي شود، شما تا چه حد در اين موضوع دخيل هستيد و مطلعيد چه اقدامي با آن انجام شده است؟ اين طرح ارتباطي به من ندارد چون مجري آن انجمن يوزپلنگ ايراني بوده و من از اقدامات مربوطه بي خبر هستم. بنده سال هاست آن مجموعه را ترك كرده و رجوع به روزنامه رسمي تاييدكننده اين مساله است. ولي در مورد اين پروژه و تلاش هاي ديگري كه براي آزادسازي پارك ملي توران توسط اداره كل محيط زيست سمنان و كمپين يوزتاابد انجام گرفت، نكته اي را عرض كنم. چند سال پيش تلفات يوزها در توران بالا بود و به 3،2 فرد در سال مي رسيد عمدتا به خاطر كشته شدن توسط دامداران. با اينكه سازمان محيط زيست سال ها در تلاش براي حل اين معضل بود ولي كمبود شديد بودجه قبل از برجام عملا امكان اختصاص بودجه زياد در اين زمينه را نمي داد. در نتيجه منابع مالي غيردولتي مانند كمپين يوزتاابد و انجمن يوزپلنگ ايراني دركنار تلاش ها و منابع اداره كل محيط زيست سمنان آمد تا بتوانند بخش هاي زيادي از پارك ملي توران را از حضور دام اهلي خالي كنند. درنتيجه امروز تلفات كمتري به خاطر از بين رفتن يوزها توسط دامداران در توران مي بينيم كه بدون شك گامي مثبت براي يوز بوده است. به تازگي از شما به عنوان فردي نام برده شده كه اسپرم پلنگ صادر كرده ايد، آيا چنين چيزي امكان پذير است؟ در دنيا چندين زيرگونه از پلنگ وجود دارد كه توسط باغ وحش ها مديريت مي شوند. يكي از آنها، كه اتفاقا يكي از غيرمحبوب ترين آنهاست، پلنگ ايراني است. حدود ۱۵ سال پيش اتحاديه باغ وحش هاي امريكا از باغ وحش هاي امريكايي خواست پلنگ هاي ايراني خود را به اروپا بفرستند و فقط روي پلنگ آمور كه زيرگونه ديگري است، تمركز كنند. از چند سال پيش نيز باغ وحش هاي اروپايي پلنگ هاي ايراني خود را كاهش دادند. انگلستان آخرين پلنگ ايراني خود را در ۲۰۱۴ خارج كرد و هلند نيز سال هاست بسيار محدود كرده است. حدود 20درصد پلنگ هاي ايراني در اروپا را نيز به مركز تكثير پلنگ در روسيه منتقل كردند. حالا سوال اينجاست، وقتي اكثر باغ وحش ها دارند خودشان تعداد پلنگ هاي ايراني شان را تعديل مي كنند، اسپرم ديگر به چه كارشان مي آيد؟به علاوه انتقال اسپرم و تخمك به مخزن مجهز ازت مايع نياز دارد كه به سادگي قابل انجام نيست.در هر صورت اگر سند و مدركي در اين خصوص وجود دارد، خوشحال مي شوم خودم هم ببينم. يكي از نگراني هايي كه برخي دارند اين است كه كارشناسان خارجي با اهدافي خاص در راهبري و طراحي طرح تكثير يوز در اسارت دست داشته اند. چقدر چنين چيزي به واقعيت نزديك است؟ طرح هاي تكثير در اسارت در دنيا غالبا با تاييد اتحاديه جهاني حفاظت IUCN انجام مي شوند مانند تكثير و رهاسازي ببر در قزاقستان، پلنگ در آذربايجان، پلنگ در روسيه و يوز در هندوستان ولي طرح تكثير يوز در ايران فاقد چنين حمايت بين المللي بود، چرا؟ اتحاديه جهاني حفاظت براساس اطلاعاتي كه از منتقدين سازمان محيط زيست براي راه اندازي طرح تكثير يوز دريافت كرده بر اين تصور است كه وضعيت يوزها آن قدر بحراني نيست كه تكثير در اسارت بتواند كمكي به آن كند و هنوز عرصه هاي زيستگاهي گسترده اي وجود دارد كه مورد بررسي قرار نگرفته است. اين برخلاف نظرات مديران ارشد سازمان حفاظت محيط زيست است كه در مصاحبه هاي مختلف اعلام كرده اند، وضعيت يوز بسيار بحراني تر از اين حرف هاست. پيشنهاد اتحاديه جهاني حفاظت آن است در صورتي كه ايران بر اين باور است كه وضعيت يوزها بسيار بحراني است به جاي تكثير در اسارت مي تواند از آفريقا يوز وارد كند تا باعث تقويت ژنتيكي يوزها شود. حال چگونه دستان كشورها يا كارشناسان خارجي در اين طرح هست وقتي حتي نتوانسته ابتدايي ترين تاييديه ها را بگيرد، تاييديه اي كه بدون آن هيچ نهاد بين المللي حاضر نيست به خاطر ترس از عواقب اجتماعي و فشارهاي رسانه اي از چنين حركتي حمايت كند؟ اين طرح مصداق بارز توصيه مقام معظم رهبري در 22 مهر 1394 به جوانان است كه نبايد در برابر مسائل علمي و فناوري پيشرفته غرب مرعوب شد. اين طرح يك فرآيند علمي و جهادي است كه تماما توسط جوانان همين مملكت آن هم در سخت ترين شرايط تحريمي اجرا شده است. برخي شايد تصور كنند چون كشورهاي غربي توفيقي در چنين طرح هايي نداشته اند پس ما هم بايد دست بكشيم. درحالي كه اين دقيقا همان مرعوب شدن در برابر غربي هاست كه از سوي رهبر انقلاب به درستي نكوهش شده است. شما جايزه اي براي حفاظت از گربه سانان دريافت كرده ايد. درباره اين جايزه و نهادهاي ارايه دهنده آن شائبه هايي وجود دارد. چه توضيحي براي آن داريد؟ دريافت جايزه حفاظت از گربه سانان در سال هايي(۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶) صورت گرفته كه سازمان محيط زيست در چارچوب قوانين كشوري و حكومتي نزديك ترين همكاري هاي چندجانبه را با موسسه پنترا داشته است. مثلا پس از امضاي سند برنامه عمل حفاظت از يوزپلنگ آسيايي در سال ۱۳۹۱ با مشاركت اين موسسه، معاونت وقت سازمان محيط زيست مرحوم محمدباقر صدوق حتي به نمايندگان اين موسسه پيشنهاد داد، طرحي براي احياي شير ايراني دهند. پرواضح است كه چنين مراوداتي با تاييد نهادهاي امنيتي انجام شده است. اينكه سال ها بعد اين موسسه تغيير رويكرد داده و متاسفانه به اقدامات برخلاف منافع ملي كشورمان روي آورده(كه بنده از آن بي خبر بوده و هستم و تنها به گزارش هاي مقامات محترم امنيتي بسنده مي كنم) چه ارتباطي به مديراني دارد كه ۱۰ سال پيش با آنها سند همكاري امضا كرده يا جايزه اي كه دريافت شده است؟ پشت پرده تكثير يوز در اسارت چه اهدافي پنهان است؟ ۱۵ يوز طي ۵۰ سال گذشته به دلايل مختلف از طبيعت ايران جدا شده اند كه امكان رهاسازي نداشته اند يعني يك يوز در هر سه سال ونيم. ما با آنها چه كرده ايم؟ هيچي. چند سالي نگهشان داشتيم تا مردند و بعد شدند زينت يكي از موزه هاي مان. مطالعات ژنتيكي تنها ۱۵ يوز را در زيستگاه هاي يوز در ايران ثبت كرده(مقاله خلعتبري، ابوالقاسمي و همكاران ۲۰۱۹). درحالي كه ما ۳ يوز در اسارت داريم يعني معادل 20درصد جمعيتي كه در طبيعت ايران ثبت شده است. حالا سازمان محيط زيست بعد از نيم قرن كه از يوزهاي اسير هيچ استفاده حفاظتي نمي شد، برنامه ريزي كرده تا بتواند به اين سه فرد اسير هم شانسي بدهد ولي بزرگ ترين مانع اين سازمان اتفاقا تعدادي از كارشناسان و دانش آموختگان محيط زيست هستند كه سازمان را محكوم مي كنند چرا اين سه يوز را فراموش نمي كند و تلاش دارد از آنها براي حفظ يوز در ايران بهره برداري كند. ما به جاي تشويق سازمان محيط زيست كه تلاش كرده از اين سه يوز هم بهره برداري حفاظتي كند امروز داريم آن را سرزنش مي كنيم؟! اگر موفق نشد حداقل حسرت نخواهيم خورد كه بعدا مي توانستيم ولي اقدامي نكرديم ولي اگر موفق شد، گامي براي حفظ طبيعت ايران خواهد بود كه بيش از ۱۴۰ محيط بان در راه آن شهيد شده اند.